1. Hoe werkt die oliekoppeling?
Het systeem waarbij gasprijzen worden vastgesteld uitgaande van het alternatief olie (zware olie in de industrie en huisbrandolie in de huishoudens) is om te beginnen al meer dan 30 jaar in gebruik. De oliemarkt laat schommelingen zien in de tijd. Tegenwoordig zelfs hele grillige schommelingen. In de afgelopen maanden steeg een vatprijs naar bijna 150 dollar, liep terug naar 100, ging weer omhoog naar 125, daalde weer enzovoort.Om de gasprijs, zeker voor huishoudens, wat stabiel te houden is vroeger al afgesproken tussen de energiebedrijven om die gasprijs één keer per half jaar vast te stellen. Hiervoor wordt gekeken naar de gemiddelde prijs van olie in een voorgaande periode van zes maanden, de zogeheten referentieperiode. Dat gaat als volgt. Voor de datum van bijstelling 1 januari wordt gekeken naar de olieprijsontwikkeing in de periode mei tot en met oktober. November en december zijn dan de maanden waarin de bedrijven hun administratie kunnen inrichten op de nieuwe prijzen en vanaf 1 januari van het jaar gaat de nieuwe gasprijs in.
Voor de bijstelling van 1 juli wordt gekeken naar de prijsontwikkeling in de voorafgaande periode november tot en met april. Mei en juni vormen dan weer de maanden voor administratieve verwerking en per 1 juli gaat de nieuwe gasprijs in. Dit betekent dat de gasprijs achterloopt op de olieprijs. Naijling wordt dit wel genoemd. Het heeft tot gevolg dat de gasprijs soms stijgt, terwijl de olieprijzen al weer aan het dalen zijn. Maar ook, dat de gasprijs lager ligt dan de actuele koppeling, omdat de olieprijzen alweer aan het stijgen zijn. De gasprijzen die men nu betaalt zijn gebaseerd op olie-indexatie, voordat de hele hoge vatprijzen in deze zomer tot stand kwamen.
Zo'n situatie doet zich nu ook voor. In de periode mei tot en met oktober 2008 zijn de olieprijzen tot bijna 150 dollar gestegen en ook weer teruggelopen, maar gemiddeld liggen zij nog beduidend hoger dan in de periode november 2007 - tot en met april 2008, toen de gemiddelde prijs rond de 90 dollar per vat was. Zou het huidige, lagere prijsniveau in de komende referentieperiode (november 2008 tot en met april 2009) aanhouden, dan zal de gemiddelde prijs over die tijd ook dalen en dus volgt er dan ook een daling van de gasprijzen medio 2009.
2. Waarom is de gasprijs aan de olieprijs gekoppeld?
Dat is niet altijd het geval. Wel voor contracten waarin men die koppeling afspreekt en toepast. In het verleden is de gasprijs vastgesteld in vergelijking met alternatieve brandstofproducten, zeg maar gemakshalve olie. Hieraan lag een eenvoudige redenering ten grondslag: wat is de waarde van aardgas? Wel, minstens wat men betaalt voor een brandstof als dit geen aardgas zou zijn. Aardgas heeft die dezelfde waarde en is bovendien ook nog schoner. Dit prijssysteem is door heel Europa overgenomen en wordt alom toegepast. Maar let op: toegepast in contracten waarbij de koper, bijvoorbeeld een bedrijf of een energieonderneming, gas wil kopen op basis van die olie-indexatie.
Aardgasprijzen lopen hierdoor in de pas met de energieprijzen zoals die zich op wereldniveau ontwikkelen. Aardgas is hierdoor verbonden met de prijzen zoals die op de vrije markt voor energie worden betaald. In de praktijk zien we dat deze prijssystematiek vooral wordt toegepast in langlopende contracten. Men moet dan denken in contracten van enige jaren of langer.
3. Wordt er ook aardgas verkocht zonder de directe oliekoppeling?
Ja, dat gebeurt eigenlijk sinds het begin van deze eeuw. De gasmarkt groeide en gaandeweg ontstobd er dan ook een situatie waarbij gas met gas in concurrentie is. Daarbij komt dat een aantal jaren terug de zogeheten vrije markt is ingevoerd. Dit betekent dat er handelsplaatsen zijn waarop gasaanbieders zaken doen met gasinkopende ondernemingen en partijen. In Nederland heet die handelsplaats TTF (Title Transfer Facility). Er is ook zo'n handelsplaats in Engeland, het National Balancing Point en ook Zeebrugge in België vormt een virtuele handelsplaats.Op die handelsplaatsen zijn enige tientallen aanbieders en handelaren actief. Daar vindt concurrentie plaats tussen aardgas aangeboden door de ene partij en aardgas in de aanbieding door een andere partij. Het prijsmechanisme dat hier van toepassing is, is dat van vraag-en-aanbod. Is er veel vraag dan stijgen de prijzen. Is er veel aanbod dan dalen ze. Hetzelfde beeld kunnen we aantreffen op andere markten van fruit, vis, bloemen en ga zo maar door. Zo kunnen we op die handelsplaatsen zien dat in de zomer het aardgas vaak (niet altijd) voordeliger is dan in de winter, want in de zomerperiode wordt er minder gas voor verwarming gebruikt, terwijl het aanbod in beginsel net zo hoog kan liggen als in de winter.
Energiebedrijven kunnen ook op die vrije markt aardgas kopen en hebben dan niet met die directe koppeling aan olie te maken. Echter, op die handelplaatsen is het aardgas lang niet altijd voordeliger. Soms zelfs veel hoger en de prijsverschillen worden per dag vastgesteld, omdat er op de korte termijn wordt gehandeld. Dus: wat doet het aardgas vandaag? Afhankelijk van het tijdstip van inkoop kan de prijs later in de tijd gunstig of minder gunstig uitpakken. Om die grilligheid te ontlopen geven dus sommige inkopende partijen de voorkeur aan het wat stabieler prijsbeeld van de oliekoppeling, want dan heeft men een halfjaar lang in ieder geval dezelfde prijs.
Aardgas kan dus zowel worden ingekocht op de vrije markt (gasindexatie) als via het klassieke systeem van olie-geïndexeerde contracten. Het staat inkopende klanten en energiebedrijven vrij voor het een of voor het ander te kiezen of van beide mogelijkheden gebruik te maken. Dit laatste gebeurt ook in de meeste gevallen. Energiebedrijven hebben op die manier een aardgasportefeuille die uit diverse inkooptransacties bestaat.
4. Waarom zijn de energieprijzen zo hoog?
Het is duidelijk dat de energieprijzen, of het nu om olie of aardgas of kolen gaat, een stuk hoger liggen dan zeg tien of twintig jaar geleden. Dit heeft, los van inflatie, alles te maken met de toegenomen vraag en als de vraag stijgt, wordt een product schaarser en doorgaans duurder. De wereldeconomie heeft de afgelopen jaren op een hoog groeiniveau gelegen, met name in grote opkomende economieën, zoals dat in de krant heet. Hiermee worden landen als India en China bedoeld, die een sterke welvaartsgroei doormaken en dat elk met een bevolking die boven de 1 miljard mensen uitstijgt. Die groei gaat gepaard met een hoog productieniveau en grote industriële activiteit en daarmee is weer een grote vraag naar extra energie gemoeid. Dus de vraag is op wereldschaal toegenomen. Er wordt minder olie en gas bijgevonden dan enkele decennia terug en het gevolg is een spanning tussen vraag en aanbod. Aan die wereldwijde situatie ontkomt Nederland niet. Nederland is geen geïsoleerd energie-eiland. Ons land is sowieso onderdeel van de Europese Unie en voor aardgas en olie is Europa behoorlijk aangewezen op andere gebieden in de wereld, waardoor er sprake is van een sterk geïnternationaliseerde energiemarkt.Die verwevenheid met de wereld toont zich nu ook. Door de kredietcrisis is er een financiële crisis ontstaan. Deze lijkt ook de economie, zeg maar het normale handelsleven, te beïnvloeden. De bedrijvigheid hapert. Minder energie lijkt hierdoor nodig en we zien de olieprijs fiks dalen. Met enige vertraging zal de gasprijs dit dan ook doen.
Nederland kan zich op één punt gelukkig prijzen. Omdat ons land over veel aardgas beschikt kopen energiebedrijven ook aardgas uit eigen binnenlandse bron en komen die baten daarvan terecht in de schatkist. Aardgas dat naar het buitenland wordt geëxporteerd, ook voor hogere prijzen, levert inkomsten op uit de landen om Nederland heen en draagt zo bij aan de aardgasbaten ten gunste van diezelfde schatkist. Het levert vele miljard euro's op.
