Tholen - Vorig jaar zomer werd een terugkeer ‘naar het oude model’ gevreesd: Nederlandse tomaten in de zomer, Spaanse in de winter. De uitzonderlijke energiesituatie vorig jaar zat de belichte tomatenteelt flink dwars. Sommige telers durfden het toch aan de lampen te laten branden. Komende winter gaan de lampen toch weer in meer kassen aan, ondanks nog altijd veel onzekerheid en voortdurende prijsonderhandelingen. Nieuwe innovaties helpen telers bij hun wens jaarrond te leveren. “We gaan weer klassiek belichten,” klinkt het her en der positief tijdens een rondje langs de velden eind augustus.
In Zuid-Europa gaan ze van die terugkeer van de klassieke belichte teelt in ieder geval wel uit. Ze rekenen op een serieuze terugkeer van de Nederlandse en Belgische belichte teelt. De afgelopen maanden spraken onder meer Italianen en Spanjaarden al de verwachting uit dat ‘Nederland weer volledig terugkeert op de markt deze winter’. Ook daar zien ze dat de energieprijzen een stuk lager liggen dan afgelopen jaar. Mega gasprijspieken zoals in de zomer van 2022 bleven dit jaar uit. Ondanks een nog altijd wispelturige energiemarkt houden ze in het zuiden rekening met hogere Nederlandse producties.
Vorig jaar kwamen er in Nederland tomaten van grofweg zo’n honderd hectare op de markt, waarbij een aantal telers ook besloot weer eens een herfstteelt tomaten op te starten. Daarmee werd zo goed en zo kwaad als dat ging geprobeerd de hele winter door lokale tomaten aan te bieden, in de strijd met grote importstromen uit het zuiden. Marokko timmert aan de weg en afgelopen jaar deed ook Turkije mee. Met kwalitatief hoogstaande belichte teelt wisten Nederland en België de afgelopen jaren flink naam te maken. Tot de forse tegenwind in de vorm van een gascrisis nam het areaal toe. Het ‘lampenareaal’ groeide fors tot achthonderd hectare voor tomaat en zelfs negenhonderd hectare belichte tomatenteelt kwam in beeld.
Herstel
Deze zomer doen schattingen van drie- tot vierhonderd hectare belichte teelt de ronde, alleen al in Nederland. Er heerst optimisme, al spreken anderen eerder van ‘opluchting’. In België verwacht men een terugkeer van circa zeventig procent van de belichte telers op de markt. Het moment van starten verschilt wel. De ene teler start ‘klassiek’ met een planting half oktober, de andere later, bijvoorbeeld half november. Meerdere telers deden dat laatste afgelopen jaar ook. Een ‘half belichte teelt’ zogezegd, al gingen de lampen uiteindelijk ‘toch nog wel vol aan’. Ondanks de (iets) gunstigere vooruitzichten voor een winterteelt is er zeker nog geen sprake van volledig herstel. Menigeen houdt een slag om de arm. Termen als ‘wispelturig’ vallen als het over de energiemarktsituatie gaat. “Alles is anders.”
Telers die de lampen aanzetten, doen dat vooral boven trostomaten. Grof tros, maar ook kleinere soorten zijn populair. Belichting boven losse tomaten en in het fijnere segment is lastiger, met felle concurrentie uit Spanje, maar vooral ook Marokko. Daar is de energiecrisis voor telers veel minder een belemmering. Bovendien is de arbeid die nodig is voor het plukken van alle losse tomaten ook minder prijzig. Met de teelt van ‘trossen’ weten telers zich in Nederland en België nog altijd te onderscheiden van hun zuidelijke concurrenten. “Alles met groen eraan” is voor de vaak nog minder hightech telers in het zuiden nog ‘een uitdaging’. De groene trosdelen zijn lastig vers te houden bij langere transportafstanden en dus ook levertijden tot aan het schap. Al staan telers en veredelaars niet stil. Troscherrytomaten telen, dat kunnen ze in Marokko inmiddels ook steeds beter.
LED en ToBRFV
Naast een nog lager areaal in vergelijking met het afgelopen crisisjaar vallen nog een aantal zaken op. Niet te missen zijn de opmars van LED-belichting en, noodgedwongen, ToBRFV-resistente rassen. Ook de opmars van LED is in zekere zin ‘noodgedwongen’ te noemen. LED-belichting is energiezuiniger en dat is interessant nu de energieprijzen veel hoger liggen dan voorheen. Van de telers die met LED werken, kiest de helft nog wel voor een combinatie met HPS-belichting. De stap naar full LED is vorig jaar al door een enkeling gezet. Het zou volgens sommigen zelfs de enige manier zijn waarop een winterteelt recht te rekenen is. De inzet van HPS-belichting, ook in een hybride vorm mét LED erbij, kan bij gunstige stroomprijzen, maar dat is dan wel gokken. Telers merken op dat er, net als ten tijde van de opkomst van HPS, nog het nodige gefinetuned moet worden om perfecte tomaten te kunnen telen onder LED.
Niet minder hard gaat het met de opkomst van ToBRFV-resistente rassen. Om de dreiging van het Tomato Brown Rugose Fruit Virus te beteugelen, krijgen steeds meer telers, naast strenge hygiënemaatregelen, ook de beschikking over resistente rassen. Bij veredelingsbedrijven is hard gewerkt aan de ontwikkeling van zulke rassen. Daarbij is er nog wel discussies over de mate van resistentie en over of dit nu dé enige oplossing voor het probleem is. Nee, beseffen ook telers maar al te goed. Tomaten die geen nare virussymptomen vertonen geven echter wel een zekere mate van rust.
Hoe hard er door veredelingsbedrijven ook gewerkt is, en hoe relatief snel de resistente rassen na de uitbraak van het virus enkele jaren terug ook zijn, toch kan niet iedereen al met de rassen telen. Er is niet altijd voldoende zaad. Geen van de partijen die resistente rassen aanbiedt heeft genoeg om zelf alle telers van rassen te voorzien. Nog los van de vraag of iedere teler het ook wil. Kwalitatief en qua productie is het soms ‘nog wel een uitdaging’, hoor je in de wandelgangen. De onder LED en met resistentie geteelde tomaten moeten wel aan de productie- en kwaliteitseisen, ‘de specs’, blijven voldoen. Tegelijkertijd zijn telers positief gestemd over hoe de rassen in hun kassen presteren. De groeikracht valt positief op.
Jaarrond werk
Al voordat het echt winter is, gaan de lampen bij telers stukje bij beetje alweer meer aan. Soms simpelweg om het elektriciteitsnet te balanceren (want vandaag de dag is slim met energie omgaan voor telers ook een inkomstenbron), maar zeker ook om op donkerdere dagen, als de zon zich niet laat zien, de tomaten een handje te helpen. Nog niet genoemd, maar ook niet onbelangrijk: met een belichte teelt slagen telers erin hun mensen jaarrond werk te bieden. Op die manier kunnen ze hun medewerkers aan zich binden.
De belichte teelt was de afgelopen jaren een rendabele teelt en na een hevige verstoring vorig jaar lijkt die weer op de weg terug. Of daarmee ook het volledige ‘lampenareaal’ weer mee gaat doen, dat is nog wel even de vraag. Naast de al genoemde onzekerheden wordt ook alweer voorbij deze winter gekeken. Strengere milieuregels en een strenger belastingregime* worden gevreesd. Een mix van zowel (LED)belichte tomaten uit Nederland en België, import uit Spanje en tomaten uit Marokko, daarmee lijkt de markt het deze winter te gaan doen. Met als pluspuntje voor de belichte tomatenteelt: zekerheid. Afnemers, die ‘begripvol’ zijn voor de moeilijke situatie waarin telers zitten, waarderen de betrouwbare kasteelt, die veel minder gevoelig is voor weersinvloeden. Dat is na een crisisjaar niet zomaar verdwenen.
Dit artikel verscheen eerder in editie 9, 37e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl. *tijdens de opmaak van Primeur kwam het Prinsjesdagnieuws naar buiten. Een strenger belastingregime is zeker aanstaande.