Tholen – Met de keuze voor LED verandert er meer dan alleen het armatuur. Ook de teelt verandert. Dat beseffen tomatentelers zich maar al te goed. Vocht is een grote uitdaging, net als het goed generatief houden van het gewas, zo lieten zij woensdagmiddag op een bijeenkomst over LED in tomaat weten. Op uitnodiging van Glastuinbouw Nederland kwam een vijftigtal telers en toeleveranciers naar Bleiswijk, om bij Delphy nieuwe kennis op te doen, maar vooral ook kennis te delen.
Voor het kennis delen kregen de aanwezigen een reeks vragen voorgeschoteld. Wie heeft er al LED? En hoe ziet de installatie er dan uit? En wat zijn de uitdagingen? In antwoord op die laatste vraag kwam naast vocht en generatief telen ook het realiseren van een goede zetting veel naar voren. Naast nog tal van andere uitdagingen, zoals omgaan met dimmen van LED-lampen, maar ook watergift, voeding en verdamping.
Technische mogelijkheden optimaal benutten
Veel van de aanwezige telers werken al met LED, in de helft van de gevallen nog wel in combinatie met HPS. Hybride belichting dus. Hoeveel micromol er boven het gewas hangt, of soms ook nog ertussen met tussenbelichting, loopt uiteen. 300, 280 en ook nog wel 180 micromol komen afgaand op de kleine ondervraging van de zaal het meest voor. De belichtingsuren lopen al helemaal veel uiteen. Niet gek, wie bedenkt dat afgelopen winter het energievraagstuk van elke teler een eigen strategie vroeg.
Wat opviel was dat veel telers ook al de beschikking hebben over dimbare LED-lampen. Ook bij Delphy zelf, in proeven met fossielvrije tomaten binnen het programma Kas als Energiebron, werken ze er tegenwoordig mee. Dat vertelde Stijn Jochems. Hij besprak in vogelvlucht de resultaten uit vijf jaar proeven doen.
Daarbij vertelde hij over technische veranderingen in de proeven, zoals in het afgelopen seizoen waarin voor het eerst de luchtslurven bovenin het gewas hingen. Het doel? De relatieve luchtvochtigheid omlaag krijgen. Zelfs met deze aanpassing in de proef nog een uitdaging zo liet hij zien.
Ook dimmen van de LED-lampen is relatief nieuw voor de onderzoekers. Wat opviel was dat bij het dimmen van de lampen de temperatuur in de kop fors daalt, maar dat dieper in het gewas de daling van de temperatuur beperkter is.
De onderzoekers leren veel in de proeven, waarin ook een begeleidingscommissie met telers meeloopt. Op zoek naar de oplossing van voorkomende problemen kijken ze nadrukkelijk ook naar de gewasstand. De sleutel voor een optimale LED-teelt zit hem volgens Stijn nu vooral in het toepassen van de beschikbare technieken in een nieuwe strategie. Aan het spectrum met 90% rood, 5% groen en 5% blauw twijfelt hij niet. Dat is ‘goed genoeg’.
Mist gewas stralingswarmte?
In een andere presentatie ging Arie de Gelder van Wageningen University & Research in op verdamping. Mist het gewas de stralingswarmte van HPS-lampen bij de overstap naar LED, was de prikkelende vraag die hij stelde. Sommige specialisten zeggen van wel. Arie liet zien waarom hij denkt dat dat niet zo is.
Aan de hand van data en (oude) onderzoeken over verdamping wilde de onderzoeker de zaal vooral aan het denken zetten. Hij haalde er onderzoeken uit 1968 (!) en uit 2003 bij, met daarbij grafieken die inzicht geven in wat een tomatengewas doet onder belichting. Een van de punten die hij aanstipte was dat tussen pakweg 700-1400 nanometer een tomatengewas nauwelijks de Near Infra Red-straling van LED-belichting opneemt. Heel anders dan bij HPS, waar er in die zone twee opnamepieken zitten.
Een ander punt waarop Arie wees was dat met het efficiënter worden van de LED-lampen in de afgelopen jaren er minder energie-input nodig is. Dat heeft ook effect op de verdamping. Maar hoe meet je die? Arie kent genoeg manieren, maar echt de ultieme manier, zeker voor praktijktelers, die kent hij nog niet.
De vraag is of die manier er, voor Arie in september met pensioen gaat, wel is. Het zou erg welkom zijn voor telers die met LED dan de nieuwe winter in gaan. Met het maken van berekeningen is het wel mogelijk een heel eind te komen. 15 gram per vierkante meter per uur is volgens hem het minimum, afgeleid uit een onbelichte tomatenteelt in augustus.
Masterplan verdamping
Na de presentaties ging de groep uiteen voor brainstormsessies rond vier onderwerpen: zetting (bloemkwaliteit en bevlieging), doorkleuring van vruchten (uitgroeiduur en afwijkingen), verdamping (en voedingsopname) en planttemperatuur versus luchttemperatuur (generatief versus vegetatief).
Daarin kwamen deels de al plenair besproken onderwerpen weer voorbij, zoals de ‘kakelbonte tomaten’ die er door wankleuring ontstaan. Telers herkennen dat uit de tijd dat ze kennismaakten met HPS in de winterteelt. Ze vermoeden een relatie met verdamping. De uitdaging is om het nu ook onder LED onder de knie te krijgen. Robert Solleveld van Glastuinbouw Nederland liet weten dat, gewasoverstijgend, er door meerdere partijen aan een masterplan verdamping wordt gewerkt. Iemand opperde in dat verband ook de kennis en ervaringen uit de tijd van de overstap naar HPS naar nu te halen, om dan de vertaalslag naar de LED-situatie te kunnen maken.
Tijdens de sessies bleek dat er nog genoeg vragen zijn, ook over wat al wel en wat nog niet (goed) gemeten wordt. Hoe zit het bijvoorbeeld met luchtbeweging? Telers erkennen dat ze het niet echt meten, terwijl het wel uitmaakt of er sprake is stilstaande lucht of bewegende lucht in relatie met het vochtdeficiet. En hoe zit dat met het loskomen van stuifmeel? Waarom wil dat soms niet goed lukken? Ook hier lijkt vocht een oorzaak, zeker als blijkt dat onder het gekozen spectrum de vluchten van de bestuivers prima in orde zijn.
Proeven en praktijk
Met de bijeenkomst hebben de onderzoekers weer extra inzicht gekregen in waar telers tegen aanlopen bij de LED-teelt in tomaat. Aan de onderzoekers om met onderzoeken antwoorden op de vragen te vinden. Dat doen zij vaak in kleine kascompartimenten. Afdoende voor spectrum- of belichtingskeuze, maar de vraag voor sommige telers is nog wel of je de situatie van pakweg 1000 vierkante meter ook naar 5 hectare kunt kopiëren.
Bij die schaalvergroting is het licht van de lampen nog wel hetzelfde, maar is de luchtbeweging bijvoorbeeld nog vergelijkbaar? “Hier mis ik nog wat antwoorden”, erkende een van de telers die nog niet voor full LED gaat komende winter. Andere telers deden dat al wel, of doen dat komende winter. De specialisten met grootschalige LED-tomatenteelt zaten dus ook zeker ín de zaal.