Tholen - Het veredelen van groenten en fruit is steevast een evenwichtsoefening. Meerdere doelen worden voor ogen gehouden, zoals een goede gemiddelde opbrengst voor de teler of een uitmuntende smaak voor de consument. We nemen een kijkje nemen bij BASF | Nunhems en kozen voor prei, tomaat en watermeloen om in te zoomen op heel specifieke veredelingsdoelstellingen: "schoonbaarheid," ToBRFV en convenience.
"Onze prei wordt geteeld van Noorwegen tot het zuidelijkste puntje van Europa. Terwijl ui en knoflook, twee andere leden van de Allium familie, wereldwijd geteeld en geconsumeerd worden, is prei een regionaal product. Ongeveer 95% van het areaal bevindt zich in Europa, daarnaast vind je nog wat teelt in de Verenigde Staten en Australië. Dit heeft niet met teeltcondities te maken, het is louter cultureel bepaald. Prei kan best geteeld worden in Afrika en Azië, maar de groente is er niet of nauwelijks bekend," vertelt Toon van Doormalen, preiveredelaar bij BASF | Nunhems.
Met pitloze watermeloen varieteit Takemi
Smaakmaker en veelzijdig, maar jongeren moeten overtuigd
Als smaakmaker vormt prei zelden het hoofdbestanddeel van een gerecht, maar als standaard- en volumeproduct is het wel een belangrijk artikel voor snijderijen en de versmarkt, weet Guus van Bree, Sales Specialist bij BASF | Nunhems. "In de supermarkt kan het los worden gekocht, maar ook in de verspakketten zit er steevast een stammetje zonder blad. In het Verenigd Koninkrijk wordt zelfs nauwelijks prei met loof verkocht en dat heeft vooral met gebruiksgemak in de keuken te maken. De consument heeft dan minder afval. Prei is een echte smaakmaker en bovendien een veelzijdig product. In de soep is het een klassieker, maar je kunt deze groente onder meer ook stoven, bakken en op de barbecue leggen. Die mogelijkheden worden nog te weinig benut."
In die zin breekt Toon een lans om vooral jonge mensen bekender te maken met deze onderschatte groente: "Ouderen kennen de waarde, maar prei is geen sexy product. Dat moeten we toegeven. Bovendien is het niet alleen de veelzijdigheid die onderschat wordt, ook de gezondheidsvoordelen mogen wat meer aandacht krijgen. Over knoflook zijn heel wat gegevens bekend over de gezondheidsbevorderende eigenschappen, maar die heeft prei ook. Alleen in een minder sterke concentratie, al eet je natuurlijk veel meer grammen prei dan knoflook, dus dat compenseert."
Vitalion tomaat
Verschillende uitdagingen, waaronder "schoonbaarheid"
Onder het merk Nunhems biedt BASF meer dan groentezaden. "We bieden samenwerking en klantgerichte oplossingen voor de hele groenteketen: plantenkwekers, telers, de verwerkende industrie, handelaren, retailers en de foodservice. Omdat we de uitdagingen van de klimaatverandering, het gebrek aan arbeidskrachten en de ziektedruk zien toenemen, ontwikkelen we voortdurend nieuwe rassen, waarvan sommige resistent zijn tegen bepaalde ziektes en plagen, terwijl andere gedijen in stressvolle omstandigheden zoals droogte of hitte."
In prei, waarin BASF | Nunhems marktleider is, is ook de "schoonbaarheid" een uitdaging. "De grootste kost voor een teler is eigenlijk de prei veilingklaar maken eens die geoogst is. En dat is handwerk, want het vuile en slechte blad moet worden afgepeld. De oogst zelf lijdt niet onder handentekort, want die gebeurt nagenoeg volledig machinaal met in het merendeel van de gevallen een klembandrooier, maar de verwerking in het magazijn kan vooralsnog niet zonder handjes. Daarom is het belangrijk dat de prei zo schoon mogelijk geoogst wordt. We hebben daartoe een ras ontwikkeld dat zich sneller laat schonen, dat makkelijker pelbaar is. Het scheelt de teler ettelijke arbeidsuren," legt Toon uit.
Of de nieuwe veredelingstechniek CRISPR-Cas, mocht die in de nabije toekomst groen licht krijgen van de Europese Unie, ook de ontwikkeling van beter schoonbare prei een duw in de rug kan geven, daar is Toon nog niet zo zeker van: "CRISPR-Cas biedt mogelijk een vooruitgang voor de veredeling, zeker wanneer binnen afzienbare tijd het volledige genoom van prei ontrafeld zal zijn, maar niet zozeer op het gebied van schoonbaarheid, omdat dit genetisch zeer waarschijnlijk een heel complexe eigenschap is die verdeeld over het genoom ligt. Dat allemaal bij elkaar krijgen met CRISPR-Cas zal geen kleinigheid zijn en ook een ontzettend dure onderneming worden voor zo'n regionaal gewas."
Prei veld Flexiton
ToBRFV, de schrik van de tomatentelers
Regionaal is niet meteen een woord dat van toepassing is op tomaat, en ook niet op een bedreiging van deze teelt die luistert naar de naam ToBRFV, een virus dat voor het eerst in Jordanië werd waargenomen in 2015 en vervolgens in 2018 ook in Europa opdook. ToBRFV is de voorbije jaren een groot probleem geweest voor tomatentelers in Nederland, Spanje en andere belangrijke teeltgebieden. Ondertussen is het wereldwijd aanwezig, met uitbraken in onder meer China en de VS. "Maar," stelt Erwin de Kok van BASF | Nunhems, "inmiddels is het tomatenareaal in Nederland en België voor circa 80% beplant met resistente rassen. En ook in Zuid-Europa gaat het waarschijnlijk om een gelijkaardig cijfer."
"De snelle verspreiding van het virus over de verschillende teeltgebieden kan iedereen verrassen, maar na corona weten we natuurlijk wel beter. De export en import van tomaten is een grote factor voor het verspreiden van het virus, maar ook oogstmedewerkers uit andere landen kunnen virusdeeltjes meenemen op hun kleren, bril, etc. Het virus is heel hardnekkig, de symptomen zie je pas na enkele weken en om de kas schoon te krijgen na besmetting moeten de telers uiterst grondig te werk gaan," vertelt Erwin, die bij BASF | Nunhems Sales Specialist voor tomaten in de hightech-teelt is.
Erwin de Kok Sales Specialialist in Tomato Experience Center
Belichte teelt nagenoeg volledig resistent
In de belichte teelt wordt volgens Erwin ondertussen vermoedelijk voor 90 tot 100 procent met resistent materiaal gewerkt. "Als een teler een niet-resistent ras gebruikt, is dat doorgaans omdat er nog geen resistent alternatief bestaat in het desbetreffende segment. Maar omdat aan de belichte teelt een serieus prijskaartje hangt, wordt voor resistente rassen gekozen. Het plantmateriaal is duurder, maar de meerkost kan beschouwd worden als een verzekering, want als er dan toch virus latent aanwezig is in de kas, heeft het geen impact op het gewas."
BASF | Nunhems begon het resistentieprogramma met de vijf commerciële rassen die het meest succesvol waren. "Inmiddels hebben we ook bij vele andere rassen de resistentie ingebouwd. Nagenoeg alles wat nu commercieel wordt geïntroduceerd, is verrijkt met virusresistente genen. In plaats van de gebruikelijke zes jaar voor de ontwikkeling van een nieuw ras, is de aanpassing van enkele bestaande rassen in drie jaar gelukt. Dat komt omdat je van een goede basis vertrekt, waarbij ongeveer 98% van de genetica behouden blijft. Het gaat erom de resistentie te introduceren, maar in grote lijnen weet je wat je kan verwachten," legt Erwin uit.
ToBRFV resistente tomatenrassen
Kwaliteit blijft op peil
Na het veredelingsproces worden de rassen getest op een externe locatie die gecertificeerd is voor aanwezigheid van het virus. "Daar kijken we hoe de planten en vruchten reageren op het virus. Indien succesvol, plaatsen we het ras ook nog op grotere schaal op eigen en externe locaties om voldoende data te verkrijgen, want naast virusresistentie spelen natuurlijk ook eigenschappen zoals gemiddelde opbrengst, smaak, maatsortering en houdbaarheid een rol."
Daarbij blijkt dat al die eigenschappen vrij goed behouden blijven bij de resistent gemaakte rassen. "Kwalitatief boeten ze zeker niet in. Sterker nog, we zien dat de Brix bij sommige rassen hoger is dan bij het origineel en ook qua kleur wordt er soms echt vooruitgang geboekt. Bij Vitalion, een premium cherrytomaat voor de belichte en onbelichte teelt, die op weg is om marktleider te worden in zijn segment, is het zelfs zo dat, tegen onze verwachtingen in, de minpunten van het originele ras nu pluspunten zijn geworden. Alleen zie je in sommige gevallen bij de grotere types dat het vruchtgewicht iets kleiner kan zijn. Bij de kleinere types speelt dit niet," legt Erwin uit.
BASF | Nunhems is ook volop bezig het portfolio ToBRFV-resistente rassen voor teelt in Italië, Spanje, Marokko en Turkije vorm te geven. "Die teeltlanden zitten op dezelfde snelheid als wij hier in Nederland. Er zijn al heel wat resistente rassen. Voor de lowtech teeltomstandigheden gaan we een onderstam introduceren die luistert naar de naam DreamPower. De verwachtingen zijn hoog, want hij doet het heel goed in de praktijk," aldus Pascal.
Guus van Bree Sales Specialist in preiveld
Watermeloen zoekt convenience op
Ook in Spanje is BASF | Nunhems volop bezig met de ontwikkelen van watermeloenrassen. Voor Francisco Javier López Fernández is balans hét principe waaraan elke veredelingsinspanning in dit segment wordt getoetst. "We zoeken bij het veredelen steeds naar een evenwicht tussen meerdere eigenschappen, waarvan kwaliteit, houdbaarheid, smaak en maatvoering aan de marktzijde, en gemiddelde opbrengst, stresstolerantie en ziekteresistentie aan de teeltzijde, de belangrijkste zijn. Je moet ze allemaal voor ogen houden. Doe je dat niet, dan dreig je vroeg of laat ofwel door de markt ofwel door de telers afgestraft te worden."
Hoewel de pitloze watermeloenen uitgevonden werden in Japan, vind je ze er volgens Francisco Javier niet zo vaak in het schap. "Dat is best grappig natuurlijk. Ze werden in de beginjaren vooral door Amerikaanse bedrijven ontwikkeld, waarna ook enkele Europese veredelaars op de kar sprongen. Pas eind jaren '90 ging het in opwaartse lijn en dat had veel met de vooruitgang op teelttechnisch gebied te maken. En terwijl de mini-watermeloenen pas begin jaren 2000 een goede kwaliteit begonnen te tonen, is de seedless versie van de mini's nog steeds aan de weg aan het timmeren."
Enkele factoren aan de teeltzijde moeten volgens Francisco Javier nog op punt worden gesteld. "We mogen niet vergeten dat de traditionele grote watermeloenen, de kanjers van 15 kilo, die je vaak in Marokko of het Midden-Oosten aantreft, een gemiddelde opbrengst van 100 ton per hectare kunnen halen, terwijl de mini's het met de helft moeten doen. De grote seedless watermeloenen zonder pitten en de seedless middelmaten van 7-8 kilo houden het midden met 70-80 ton per hectare."
Mini's met superkleine zaadjes
BASF | Nunhems heeft evenwel een tussenoplossing: mini watermeloenen met superkleine zaadjes. "De kwaliteit is goed én ze zijn in staat de seedless watermeloenen te bestuiven. Dat is niet onbelangrijk, want een veld met enkel seedless kan niet, er is ook aanplant van een ras mét pitjes nodig voor de bestuiving. In plaats van de traditionele grote ballen te gebruiken, kunnen telers nu op één veld enerzijds gewone seedless en anderzijds mini's als bestuivers planten. Dat zijn twee premiumproducten, wat de telers natuurlijk veel meer perspectieven biedt."
Dat seedless watermeloenen een lagere Brix-waarde zouden hebben, zoals soms wel eens wordt beweerd, is volgens Francisco Javier een misvatting. "Sterker nog, in sommige landen werd de shift naar seedless gemaakt precies omdat die een betere kwaliteit hadden. En ook het feit dat het fruit zoeter zou zijn naarmate de schil donkerder is en het vruchtvlees donkerder rood, is louter een kwestie van perceptie. Wat niet wegneemt dat een expert aan de kleur van de schil, uiteraard naargelang het ras, kan vertellen of een watermeloen rijp is of niet."
Enting is cruciaal
De Product Development Specialist geeft aan dat er in de huidige tijden, waarin het klimaat minder stabiel lijkt, in de veredelingslijnen geprobeerd wordt om de algehele kracht van de planten te verhogen. "Om een plant krachtiger te maken is onder meer een goed wortelgestel nodig. Enting is daarbij een groot deel van de oplossing. In Zuid-Europa zijn alle watermeloenplanten geënt. Zonder enten zou de Spaanse teelt zelfs terugvallen op een kwart van het areaal, omdat niet geënte planten enkel op maagdelijke gronden zouden gedijen."
Krachtige gezondheidsvoordelen
Om de categorie verder te ontwikkelen in het schap ziet Francisco Javier naast een consistent aanbod van goede kwaliteit, smaak en houdbaarheid ook convenience-oplossingen als een troef. "Denk hierbij niet alleen aan het type watermeloen – de seedless en de mini's – maar ook aan verwerkte producten zoals het voorgesneden fruit in handige verpakkingen of sap. Het zijn producten die een ander soort consumenten kunnen aanspreken, zoals jongeren, sporters en mensen die gezond willen eten. De communicatie rond die gezondheidsvoordelen kan nog veel beter, want naast het feit dat watermeloen een bron is van onder meer vitamine C is het belangrijk te benadrukken hij meer lycopeen, een krachtige oxidant, bevat dan welke andere groente of fruit dan ook. Voor sporters is het hoge gehalte aan citrillune dan weer een pluspunt, want die stof helpt de zuurtegraad in de spieren tijdens en na de inspanning te verminderen," sluit Francisco Javier af.
Dit artikel verscheen eerder in editie 4, 38e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.
Voor meer informatie:
BASF I Nunhems
www.nunhems.nl