Tholen - Hoewel de consumptie van bio-producten door de inflatie onder druk is komen te staan en ook de hoge groene ambities van Europa naar beneden worden bijgesteld, blijft de bio-sector gestaag aan de weg timmeren. Te beginnen met de veredelaars, de eerste schakel in de keten. Frans Carree van zaadbedrijf De Bolster laat zijn licht schijnen over paprika-onderstammen, CRISPR-Cas, vergeten groenten en waarom biologisch veredelde rassen vaak een goede oplossing zijn in een veranderend klimaat.
Laten we beginnen met pompoenen, een groente waarvan De Bolster zaden van meerdere rassen wereldwijd afzet, tot in Zuid-Afrika en Colombia toe. "In biologische pompoenzaden hebben we een groot marktaandeel. Elk ras in ons assortiment – en dat geldt niet alleen voor de pompoenen – heeft z'n eigen voordelen, nu eens is dat productiviteit of houdbaarheid, dan weer een resistentiepakket of goede smaak. Of combinaties van deze gunstige eigenschappen natuurlijk," zegt het hoofd van de veredelingsafdeling van deze leverancier van 100% biologische groente- en bloemzaden.
"Heb je een goed ras, dan kan het opeens hard gaan," weet Frans. "Dat is ook de reden waarom enkele van onze pompoenzaden zo ver buiten de landsgrenzen aftrek vinden. De veredeling gebeurt op schrale zandgrond, zonder al te veel irrigatie. Het zorgt voor robuuste rassen die niet verwend hoeven te worden met water, kunstmest en comfortabele teeltomstandigheden."
De heilige graal
In die context zijn de huidige klimaatextremen voor bio-veredelaars zelfs een kans. "Wij gaan per definitie op zoek naar sterke rassen. En die zijn dus vaak ook geschikt om stressvolle periodes, hetzij een hete zomer, hetzij een nat voorjaar, of net andersom, te doorstaan. Dergelijke rassen zijn nu toch wel de heilige graal geworden," beweert de veredelaar van het bedrijf uit Epe, dat vooral gericht is op de professionele teler, al blijft de hobbytuinder nog steeds goed voor een kwart van de omzet.
Wat in Gelderland wordt ontwikkeld, doet het volgens de veredelaar op vrij veel plekken goed. "Toch zetten we ook proeven neer in verschillende teeltgebieden om een duidelijk beeld te krijgen waar een ras het best gedijt. Uiteindelijk wordt er tot op zekere hoogte marktspecifiek veredeld. Spanje doen we bijvoorbeeld niet voor de kasgroenten. Het betreft toch een heel andere genetica," legt de expert uit, wiens team acht man sterk is. "We zijn dus geenszins een grote speler, maar die kleinschaligheid laat ons toe heel gericht te werken. We gaan op zoek naar specifieke uitdagingen voor de bio-sector waarvoor we denken een oplossing te kunnen aanreiken."
Kasveredeling tomaat
Tomatenprogramma
Na jaren actief te zijn geweest in de gangbare teelt, kwam Frans in 2017 bij De Bolster terecht. "In 2018 werd er begonnen met een cherry-, snoep- en cocktailtomatenprogramma voor de gestookte teelt. Vorig jaar werden de eerste proeven uitgezet bij telers. De ontwikkeling van een ras neemt dus algauw vijf jaar in beslag, en vaak nog veel langer. Ook voor de buitenteelt loopt er een programma dat mikt op Phytophthora-resistentie, waarvan dit voorjaar de eerste rassen van snoep-, cocktail- en mini San Marzano tomaten commercieel verkrijgbaar zijn. Deze programma's zijn gericht op Noord-Europa en vergelijkbare klimaten, zoals delen van de VS en Canada."
Het tomatenprogramma is ooit begonnen voor specifiek de koude kassen met producten zoals cherry-, tros- en pruimtomaten. "Rassen voor de koude teelt zijn vegetatiever en kunnen makkelijker de zomerstress aan. Variëteiten voor de gestookte teelt zijn dan weer generatiever, ze staan ook langer. Ook de ToBRFV-resistentie hebben we opgepakt, maar de introductie van resistente rassen zal nog enkele jaren duren."
Robuuste paprika-onderstam
De Bolster neemt het liefst specifieke uitdagingen aan, zoals toen enkele telers aanklopten met het probleem van aaltjes in de grond. Het was het sein om een resistente onderstam te ontwikkelen, een project dat werd uitgevoerd in samenwerking met het INRAE-onderzoeksinstituut in Frankrijk. Ondertussen is het product op de markt gezet. "Een paprikaplant met de Skyborn-onderstam blijft productief in bodemomstandigheden met een aaltjespopulatie en in tegenstelling tot de standaardresistentie op de markt neemt de populatie van de aaltjes bovendien ook af."
Aan de Skyborn-onderstam, die voor alle bovenstammen kan worden gebruikt, is tien jaar gewerkt. "Dit robuuste product heeft voor ons meerdere markten geopend. Met weinig, maar wel de juiste middelen hebben we als klein bedrijf een topproduct gemaakt, dat ons in staat stelt te concurreren met de grote spelers, die hun aandacht liever richten op de economisch interessantere gangbare teelt." De rassen voor de biologische teelt blijken vaak veelzijdig te zijn. Ook voor de gestookte teelt worden immers variëteiten geselecteerd die tegen een stootje kunnen. "Toen de gasprijzen omhoogschoten hadden onze tomatenrassen het voordeel ook koelere nachten aan te kunnen."
CRISPR-Cas
Toen in juli vorig jaar de Europese Commissie de deur op een kier zette voor de teelt van gewassen die genetisch gemodificeerd zijn middels wat men New Genomic Techniques (NGT) noemt, waarvan CRISPR-Cas de bekendste techniek is, heeft de biologische teelt er volgens Frans een nieuwe uitdaging bij. "Het is niet dat wij zeggen 'dit moet echt niet gebruikt worden'. Maar we willen wel dat het goed gereguleerd en gelabeld is en dat het geen manier wordt om allerlei genen te patenteren. Daarmee kan de bio-sector ook blijven garanderen dat haar materiaal vrij is van eigenschappen gemaakt met CRISPR-Cas."
"Er is nu een discussie gaande om CRISPR-Cas in het voedselsysteem toe te laten zonder controles. Grote bedrijven zijn aan het lobbyen om het erdoor te krijgen. In de hele discussie is de bio-sector, die dit soort laboratoriumtechniek niet toelaat in haar veredeling, niet of te weinig gehoord. Ze is op een zijspoor gezet," beweert Frans.
In tegenstelling tot in vele andere landen zijn de eisen en toelatingsnormen voor gmo-teelt in Europa zo streng dat weinig bedrijven geld investeren in het onderzoek, weet Frans. "De kosten zijn te hoog. Maar als NGT's worden toegelaten, verandert dat natuurlijk. In het voorstel van de Europese Commissie zullen dergelijke producten ook niet gelabeld worden, wat betekent dat de consument niet kan weten of een bepaalde groente in het schap het resultaat is van klassieke veredeling of een genetisch gemodificeerd organisme is." Tenzij een bio-product wordt aangeschaft, wat dan weer als een kans kan worden gezien voor de sector.
Frans tempert meteen de verwachtingen: "Het probleem voor de bio-teelt is dat je vermenging krijgt, zeker als een gmo-perceel zich in de buurt van een bio-perceel bevindt. Dan is kruisbestuiving niet uitgesloten en kan de bio-teler uiteindelijk zijn product niet meer als biologisch afzetten. En daar zal hij niet voor gecompenseerd worden. Er kunnen zelfs nog claims komen omdat er zogezegd inbreuk zou zijn gepleegd tegen intellectuele eigendomsrechten. Want die genetisch gemodificeerde organismen zullen natuurlijk allemaal gepatenteerd zijn. Dit probleem heeft zich al voorgedaan in onder meer de maïsteelt en we verwachten dat dit explosief zal stijgen."
Frans voorziet dat het aantal patenten fors zal toenemen wanneer CRISPR-Cas wordt toegelaten. "En daarmee zal ook de hele markt worden vastgezet. Uiteindelijk gaan enkel de echt grote veredelingsbedrijven, die kapitaalkrachtig genoeg zijn om het onderzoek te leiden, bepalen wat we eten. Het is een ongelijke strijd, namelijk een van kleinschalige bio-telers tegen multinationals die miljoenen euro's investeren om er tenslotte miljarden aan te verdienen. Toch doen we er alles aan om ook een ander geluid te laten horen." Wie meer wil weten over gmo's, NGT's en CRISPR-Cas, kan terecht in het septembernummer van 2023 van Primeur, waar een volledig artikel is gewijd aan de kwestie.
Veredeling courgette
Balans mens-natuur
Frans hoopt dat ook Nederland erin slaagt tegen 2030 het aandeel bio-teelt in het totale land- en tuinbouwareaal op 25% te brengen. "Daar willen wij hard aan meewerken door het voorbeeld te geven, door te inspireren om succesvol te zijn in biologisch en de biozaden te leveren. Biologische teelt is mogelijk en als je ziet dat zelfs gangbare telers onze Skyborn paprika-onderstam op steenwol gebruiken omdat die onderstam zo sterk is, dan laat je toch zien dat je goed bezig bent. En zo slagen we er soms in telers te overtuigen om de omschakeling te maken naar bio."
Naast een aantal professionele telers is de sector volgens Frans ook vele kleinschalige bio-telers rijk, die hun producten louter lokaal afzetten. "Elk voorziet in een behoefte. Het hoeft niet allemaal grootschalig te zijn. Er zit veel toekomst in dit soort initiatieven. Ook die mensen kunnen wij faciliteren met onze zaden en onze kennis. Het doel van bio-teelt is overigens niet in de eerste plaats maximale opbrengst tegen minimale kosten. De prioriteit is een balans vinden tussen mens en natuur. We willen op een verantwoordelijke manier met de natuur omgaan en ook het sociale aspect is belangrijk."
Waar winstmaximalisatie niet de eerste viool speelt, is er ruimte voor enige traagheid. "Veel telers maken eigenlijk de fout de planten overmatig te verwennen, waardoor ze te hard groeien en als het ware ontploffen, wat ten koste gaat van de smaakkwaliteit. Geef je de planten daarentegen de kans om rustig door te groeien, dan wint je product aan smaak en blijft de opbrengst vaak ook heel goed. In de gestookte teelt kun je de planten immers ook zo 'opjagen', dat ze zwak worden. En wat geldt voor de smaak, is volgens bepaalde studies ook van toepassing op het gehalte aan gezonde stoffen."
"Met de voeten in de grond"
De bio-teelt is een pleitbezorger van een groei op het ritme van de natuur. Vandaar ook de teelt "met de voeten in de grond", stelt Frans. "Al is dit wel een punt van discussie. In de VS mag bio-teelt op substraat, in Denemarken is natuurlijk substraat deels toegelaten, terwijl Frankrijk het stoken dan weer verbiedt in bepaalde maanden. De bodem is hoe dan ook een complexe structuur die rijk is aan mineralen, bacteriën en schimmels. Dit staat in schril contrast met hydroponics, en zeker vertical farming, waar de grondstoffen, tot het licht toe, eigenlijk heel beperkt en eenzijdig zijn. Wat je erin stopt, komt er ook uit, zeg ik wel eens. Als je een tomatenplant van een bepaald ras langzaam laat groeien met de wortels in de grond, is de smaak van het eindproduct veel beter dan die van een tomaat van hetzelfde ras op substraat. De kwaliteit ligt dus niet alleen aan de variëteit, maar ook aan de manier van telen. In die zin is de keuze een beetje tussen een hoge opbrengst en omzet enerzijds en een betere smaak en kwaliteit voor de consument anderzijds."
Veredeling tomaat
"Vergeten groenten"
De bio-sector besteedt gezien haar 'roeping' om het natuurlijke op een voorplan te zetten ook een flinke dosis aandacht aan groenten die vroeger vaak op het menu stonden en nu wat in de vergeethoek zijn geraakt. "Je ziet een opleving bij kleinschalige telers om vergeten groenten weer een kans te geven en ook de consument vindt het leuk om 'nieuwe' dingen te proberen. In principe liggen de genenbanken nog vol met materiaal van oude rassen. Ook wij hebben er enkele in ons assortiment zitten, onder meer enkele slarassen, knolselderij, winter- en zomerpostelein, kardoen, pastinaak en knolraap. De redenen waarom dergelijke groenten in de vergetelheid zijn geraakt, zijn divers: ofwel zijn ze lastig te telen, ofwel is de opbrengst niet hoog, ofwel ontbrak de vraag. Ook zien we een verschraling van het assortiment bij multinationals, omdat vanuit het gangbare denken de focus ligt op schaalvergroting. Maar je ziet dat supermarkten nu toch meegaan in het verhaal van de vergeten groenten en opeens krijg je weer een nieuwe markt. En daar kan de bio-teelt zeker van profiteren," besluit Frans.
Dit artikel verscheen eerder in editie 4, 38e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.
Voor meer informatie:
De Bolster 
Tel. +31 (0)578 621 433
[email protected]
www.bolster.nl