Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft dinsdag het jaarplan voor 2023 gepubliceerd. De nadruk ligt op veiligheid tijdens de energietransitie, juist nu er nood is aan energiealternatieven, of het nu om waterstofprojecten of aardwarmte gaat.
Het SodM voorziet een toename van het aantal waterstofpilots, zoals in Lochem en Wagenborgen waar woningen worden verwarmd met waterstof, en aardwarmteprojecten. "Het aantal geothermie-initiatieven zal blijven toenemen, ofschoon SodM gegeven de complexiteit om tot initiatieven voor de bebouwde omgeving te komen vooralsnog geen sterke groei verwacht", zegt Theodor Kockelkoren, Inspecteur-generaal der Mijnen in het Jaarplan.
Geothermie werd oorspronkelijk veel toegepast voor tuinbouw. Langzamerhand worden er nu ook installaties in de gebouwde omgeving aangelegd op locaties waar de ruimte vaak wat kleiner is dan in het buitengebied, constateert de toezichthouder. Het is daarbij volgens het SodM belangrijk om de externe veiligheid en risicocontouren niet uit het oog te verliezen. Deze installaties moeten veilig zijn, maar ook moet de overlast voor de omwonenden tot
een minimum beperkt worden. Zowel tijdens aanleg, tijdens het in bedrijf zijn, én tijdens periodiek onderhoud en later verwijdering van de installaties.
SodM bekijkt of er aanvullende regels nodig zijn voor aardwarmteprojecten dicht bij woningen, hun bewoners en omwonenden. "Van de geothermiesector verwacht ik dat ze zich flink verder professionaliseren”, zegt de inspecteur-generaal.
Hij trekt daarbij ook al een les uit de parlementaire enquête Aardgaswinning Groningen: “Kijk steeds goed met de ogen van burgers naar de veiligheid van de mijnbouw en energiewinning. Neem hun perspectief mee in je taakuitoefening en je rolopvatting.”
SodM past deze les niet alleen op de gaswinning in Groningen toe, maar ook op andere situaties zoals bijvoorbeeld de waterinjectie in Twente en Drenthe. SodM zal in 2023 verder gaan om deze les systematisch te verankeren in al haar werk.
Groningen
De energiecrisis wakkerde vorig jaar nog de discussie aan om de gaswinning in Groningen substantieel te hervatten, wat dramatische gevolgen zou hebben. Nu de paniek in de markten geluwd is, komt de sluiting van het veld dichterbij. Mogelijk is het lopende gasjaar het laatste productiejaar van het Groningenveld.
Door het insluiten van het veld zou een belangrijke belofte aan de mensen in Groningen ingelost worden, de onzekerheid van veel mensen verminderen en daarmee bijdragen aan de veiligheid, schrijft het SodM. Het zou bovendien een belangrijk gebaar zijn voor de Groningers: Den Haag ziet jullie en zet veiligheid voorop.
Ook na het sluiten van het veld blijft het versterken van woningen die dat nodig hebben belangrijk – de aardbevingen zullen nog langere tijd, zij het in afnemende mate, doorgaan. Toezicht op de versterking blijft daarom ook onverminderd belangrijk. Het toezicht op de gaswinning zal zich steeds meer richten op de afbouw: het veilig verwijderen van installaties en sluiten van putten. Daarna volgt de fase van nazorg, waarin het veld nauwgezet gemonitord moet blijven worden.
Veiligheid op de Noordzee
De Noordzee is druk, en ontwikkelingen naar nog meer gebruik van de Noordzee zullen dit nog versterken. Ook het effect van de hogere gasprijs is een toenemende activiteit op de Noordzee. Olie- en gasondernemingen kijken weer met andere ogen naar de mogelijkheden die er zijn of nog ontwikkeld kunnen worden. Alert toezicht is geboden zodat de relatief goede safety track record van de olie- en gasindustrie zich door blijft zetten. De toenemende activiteit op de Noordzee betreft natuurlijk ook de bouw van windparken. De versnelling van deze bouwactiviteiten is harder nodig dan ooit, maar moet niet gepaard gaan met grotere veiligheidsrisico’s. Er komen meer en meer vaarbewegingen rondom en binnen windparken. Ook het gebruik van windparken voor bijvoorbeeld het kweken van voedsel op zee, zoals zeewier, oesters of mosselen zorgt ervoor dat er veel nieuwe risico’s bij komen. Daarom brengt SodM dit medegebruik van windparken offshore, samen met Rijkswaterstaat, in kaart. Met dit inzicht kunnen we ons toezicht adequaat aanpassen.
Opslag waterstof
Met de expansie van de windparken op zee, komt ook de noodzaak van grootschalige energieopslag steeds dichterbij. De opslag van waterstof in zoutcavernes ligt in termen van haalbaarheid het dichtste bij. De mogelijk tientallen zoutcavernes die hiertoe aangelegd zouden moeten worden vergen veel voorbereiding en daarmee doorlooptijd – daar zal dus tijdig mee begonnen moeten worden. Om te voorkomen dat (toekomstige) veilige nazorg in het gedrang komt, wil SodM dat alle partijen in de zoutsector al vroeg in het projectontwikkelingstraject de financiële zekerheid borgen voor ná de actieve zoutwinnings- of opslagfase.
Hoewel dergelijke cavernes tot dusver in bijvoorbeeld de provincie Groningen zijn aangelegd, is het niet vanzelfsprekend dat een provincie die in enige mate ontwricht is door de gaswinning en waar het vertrouwen in mijnbouw en overheid fors gedaald is, de plaats gaat zijn waar tientallen nieuwe cavernes voor waterstofopslag aangelegd gaan worden. Vanuit dit perspectief is het verstandig dat EZK serieus naar de mogelijkheden kijkt van grootschalige waterstofopslag onder de Noordzee, waar de windparken zich bevinden waarvan de elektriciteit omgezet kan worden in waterstof.
Ondergrondse effecten
Bedrijven moeten de bodembeweging (bodemdaling en seismiciteit) van hun activiteiten meten én hier goed over communiceren met de omgeving. Omwonenden maken zich namelijk zorgen over de bovengrondse effecten van bodembeweging. Ze willen graag weten wat hen te wachten staat. SodM controleert of bedrijven bodembeweging op de juiste manier meten, of deze binnen de eisen van het winningsplan valt en of bedrijven daar transparant over communiceren.
Bedrijven moeten ook zeker stellen dat het ondergrondse reservoir intact blijft. Bij gas of waterinjectie in reservoirs zorgt beheersing van de injectiedruk ervoor dat de afsluitende lagen intact blijven. Hierdoor blijven gas, olie of water veilig in het reservoir opgeborgen. Dit is vooral van belang bij gasopslagen en waterinjectie. SodM gaat ook in 2023 erop toezien dat gebruikte injectiedrukken de integriteit van de ondergrondse afsluitende lagen niet aantasten.
Nazorg steenkoolwinning en andere mijnbouwactiviteiten
SodM laat zich in 2023 actief informeren door onder andere gemeenten, de provincie Limburg, TNO, EZK en het informatiecentrum over de wijze waarop het huidige maatregelenpakket wordt uitgevoerd en of dit heeft geleid tot de vooraf gewenste resultaten. Daarnaast zal SodM met de betrokken partijen bespreken wat er in hun ogen nog moet wijzigen om de nazorgfase voor de mijnstreek in Limburg voor de lange termijn te organiseren en te borgen in wet- en regelgeving en welke onderzoeken er nodig zijn.
In 2023 zal de Provincie Limburg het door haar uitgevoerde maatregelenpakket evalueren en die evaluatie aan de staatssecretaris aanbieden. SodM verwacht in de tweede helft van 2023 een advies aan de staatssecretaris uit te brengen over het huidige risicosignaleringssysteem en de relevante onderzoeken die daarbij worden uitgevoerd.
Op dit moment is nazorg van mijnbouwactiviteiten al actueel in Limburg: de na-ijleffecten van de voormalige steenkoolwinning laten zien dat nazorg als beleidsterrein gebaat is bij een structurele aanpak. Dit houdt onder meer in dat er adequate wet- en regelgeving, toezicht en beleid ontwikkeld wordt, inclusief bijpassende schaderegelingen. In de (nabije) toekomst is een goede nazorg van belang voor het Groningen gasveld, de groeiende hoeveelheid zoutcavernes, en het verwijderen van olie- en gas infrastructuur. SodM legt veel nadruk op de levenscyclusbenadering bij alle sectoren. Hierbij wordt vooraf al aandacht gevraagd voor het voorkomen en reduceren van de toekomstige (negatieve) omgevingseffecten van mijnbouw. SodM vraagt extra middelen voor nazorg, om haar activiteiten op dit gebied op te schalen.
Milieu
Het milieuversterkingsprogramma zal ook in 2023 veel aandacht krijgen. SodM zal EZK adviseren bij het actualiseren van vergunningen aan de laatste stand van de milieuwet- en regelgeving. Ook haalt SodM stap voor stap de achterstanden in haar milieutoezicht in. SodM versterkt de aandacht voor het milieu bij de mijnbouwbedrijven, zodat zij voldoen aan de wetgeving op milieugebied. Ook versterkt SodM de aandacht voor het milieu binnen SodM: medewerkers worden getraind in nieuwe wetgeving en nieuw toezichtbeleid op het gebied van milieu, zodat er adequaat geadviseerd en toezicht gehouden kan worden. Daarnaast wordt de nieuwe wetgeving op het gebied van emissies van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) geïmplementeerd. Het beter omgaan met lokale omgevingsaspecten (geluid, straling, fijnstof, licht en geur) in ons toezicht en advisering is een onderdeel van de milieu-ambitie van SodM.
Jaarplan blijven monitoren
SodM werkt risico-gestuurd, dat wil zeggen dat SodM de schaarse en beschikbare capaciteit inzet voor de activiteiten die de hoogste risico’s beheersen. Aan het begin van het jaar analyseert SodM die risico’s, maar gedurende het jaar kunnen er zaken veranderen of verschuiven. Met behulp van monitoring blijft SodM adequaat op actuele risico’s reageren en gemaakte keuzes verantwoorden, binnen en buiten de organisatie.