Aan het begin van het nieuwe jaar wordt de wereldmarkt tomaten geconfronteerd met veel van dezelfde problemen als in 2022, waarbij de stijging van de energiekosten, die de marges van de telers onder druk zet, nog steeds bovenaan de lijst staat. Dit is vooral duidelijk op de Noord-Europese markt, waar het aanbod aanzienlijk is gedaald in vergelijking met vorig jaar, omdat veel kastelers ervoor kiezen de verwarming of het licht niet aan te doen voor hun wintergewassen. Het uitblijven van een verwachte kerstpiek in de prijzen heeft de marges eind vorig jaar verder aangetast, hoewel sommige landen zoals België en Frankrijk sindsdien een lichte opleving kennen. In de VS is de vraag echter nog steeds goed en zijn de prijzen gemiddeld, terwijl in China de vooruitzichten voor 2023 positief zijn: de prijzen stijgen en het exportpotentieel neemt toe.
Benelux: Lagere oogst verwacht in nieuw seizoen
De gehoopte stijging van de tomatenprijzen richting het eind van 2022 is tegengevallen. In de week voor Kerst zakte de gemiddelde verkoopprijs op Belgische veilingen, een belangrijke marktreferentie, zelfs. In de weken na Kerst is de prijs wel weer opgeklommen, al is er zeker geen sprake van bovengemiddeld hoge prijzen ondanks een beperkter aanbod. Over heel 2022 spreekt de grootste Belgische veiling wel van ‘behoorlijke prijzen’ voor ‘heel wat tomatensoorten’. De kosten voor de teelt stegen echter ook. De nichesegmenten hebben het moeilijker dan de klassieke soorten.
Het aanbod uit de belichte teelt is deze winter kleiner dan normaal. Precieze cijfers ontbreken nog, maar schattingen gaan uit van ongeveer 100 hectare belichte teelt in Nederland (tegen 800 hectare voorheen). De telers die belicht zijn gaan telen, hebben hiervoor contracten afgesloten met afnemers en ook afspraken over prijscorrectie gemaakt in verband met stijgende energiekosten. Op energetisch vlak blijkt voor veel telers het hebben van een warmtekrachtkoppelingsinstallatie (wkk) van groot belang om rendabel te kunnen blijven opereren. Telers verdienen momenteel soms ook geld aan verkoop van energie.
Om het gat in de oogst te beperken zijn er wel meer herfsttomaten geteeld. Hier is de schatting dat het areaal in Nederland op 150 hectare is uitgekomen, vooral grove trostomaten. Een aantal extra komkommertelers heeft tomaten voor een herfstteelt gezet. De prijsvorming voor de herfsttomaten viel telers tegen. De gehoopte piekprijzen rond Kerst bleven uit.
Doorgaans stijgt de tomatenprijs in januari door, waarna, zodra in februari steeds meer telers ook traditioneel zonder belichting weer in productie komen, de prijs begint te zakken. Voor komend seizoen geldt dat de start van de oogst bij telers meer gespreid is. Telers hebben geprobeerd door meer gespreid te planten de koudere winter goed door te komen zonder al te hoge stookkosten. De verwachting voor dit seizoen is dat de opbrengst per vierkante meter lager uit gaat vallen. Onder meer vanuit Spanje, Marokko en ook Turkije en Polen zijn er spelers op de markt om de gaten in de oogst in te vullen. Zo zetten Turkse en Poolse telers in op het telen van grove trostomaten, doorgaans een gewas wat veel belicht geteeld wordt in de Nederlandse kas.
Duitsland: Moeilijk jaar voor tomaten
Over het algemeen is 2022 een moeilijk tomatenjaar geweest, meldt een teler. "De vroege oogst was wat hoger, omdat we meer zonlicht hadden. Te weinig CO2 en aanhoudende hitte zorgden echter voor een teleurstellende najaarsseizoen. Daardoor hadden we tussen eind september en eind oktober een moeilijke fase qua aanvoer, die de plus die we in het voorjaar hadden volledig teniet deed. Over het geheel genomen was de opbrengst dan ook lager dan in voorgaande jaren."
Tijdens de zomer stond het aanbod van tomaten onder druk, wat ook zijn weerslag had op de prijzen. Bijgevolg werden vanuit de retail meer reclamecampagnes gelanceerd om het overaanbod tegen te gaan. "De huidige energiecrisis maakt een rendabele winterteelt van tomaten bijna onmogelijk en veroorzaakt ook een dalende koopkracht aan de afzetzijde. Daarom hebben we besloten de teelt van de exclusievere tomatenrassen terug te schroeven ten gunste van andere rassen. Toch ga ik ervan uit dat ook de exclusievere rassen op termijn weer in de gunst van de consument zullen komen."
Frankrijk: Prijzen stijgen langzaam
Voor de meeste klassieke tomatenrassen lijkt de vraag, nu de vakantieperiode voorbij is, wat meer op peil. Tegelijkertijd zijn er minder volumes in productie in bepaalde plaatsen van herkomst, zoals de noordelijke landen (België en Nederland), die deze winter minder hebben geoogst omdat ze hun kassen niet hebben verwarmd vanwege de gestegen energiekosten. Maar ook Marokko en Spanje hebben minder naar de Franse markt gestuurd, omdat hun kwaliteit niet altijd optimaal was met een gebrek aan kleur en dus niet naar Franse smaak. Als gevolg van deze iets grotere vraag aan het begin van het jaar en het feit dat sommige herkomsten wat minder aanwezig zijn in volumes, beginnen de voorraden af te nemen, beginnen de bestellingen weer aan te trekken, vooral voor ronde tomaten, en stijgen de prijzen langzaam. Voor alle Franse marktdeelnemers zijn de prijzen ten opzichte van vorige week gestegen en blijven zij momenteel stijgen.
Wat de premium tomatenassortimenten betreft, was de consumptie tijdens de feestdagen echter niet op haar best en zij blijven daarna met moeite verkopen. De consument lijkt "voor de basis te gaan" en er is weinig animo voor deze premiumproducten, zelfs tijdens de feestdagen.
Italië: Kerststilstand baart Italiaanse handelaren zorgen
Volgens een groothandelaar in Noord-Italië is de situatie in de tomatensector zeer zorgwekkend. Tijdens de kerstperiode is de markt bijna tot stilstand gekomen en is de consumptie gedaald. Ook de prijzen zijn gedaald. Pruim- en kerstomaten werden verkocht tegen 1,50 euro/kg, Piccadilly-tomaten tegen 1,20 euro, en zelfs trostomaten vertoonden dalende prijzen. Alleen de afzet van heirloomtomaat verliep beter, maar ook die daalt nu. Wat de verkoopkanalen betreft, werden de kleine winkels minder getroffen door de daling van de consumptie dan de grote supermarktketens. "Het was dus een zeer ondermaatse kerstperiode, en de crisis duurt ook na de feestdagen voort. De oogst komt uit Sicilië en is van uitstekende kwaliteit. Het is niet de moeite waard om uit Spanje te importeren, omdat er geen economisch voordeel is. De telers verkeren in een crisis omdat de teeltkosten de pan zijn uitgerezen en de prijzen die zij krijgen de hogere kosten niet dekken."
Op Sicilië zijn nog steeds grote hoeveelheden tomaten met de BGA Pachino onverkocht. Een van de belangrijkste oorzaken is de prijs voor de consument, die zeer hoog blijft ondanks de zeer lage prijzen die de telers krijgen. "We hebben nog tonnen en tonnen tomaten op de planten en zeer weinig bestellingen van de grote retailers", zegt de voorzitter van het Protection Consortium. "Met deze atypische winter, waarin de temperaturen oplopen tot 22°C, rijpt het fruit snel en moet het geoogst worden. Zonder kopers gaat het echter grotendeels verloren. Veel Siciliaanse telers lopen het risico te moeten stoppen als er geen doortastende en concrete maatregelen worden genomen om de situatie te veranderen."
"Er zijn specifieke limieten die de minimumaankoopprijs van het product regelen, maar die worden bijna nooit nageleefd, waarbij - in naam van de winst - voorbij wordt gegaan aan de investeringen van de vele lokale telers die zich dagelijks inspannen om een uniek product op de tafel van de Italianen te brengen. Bovendien," benadrukt de voorzitter van het Consortium, "zijn er absoluut onaanvaardbare energieprijsstijgingen en oneerlijke concurrentie van tomaten uit het buitenland, waar de arbeidskosten veel lager zijn dan in Italië."
Spanje: Lage prijzen, maar positiviteit voor begin 2023
Het tomatenareaal is dit seizoen in Almeria toegenomen. De telers plantten meer trostomaten en minder specialties. Het areaal ronde tomaten is ook afgenomen omdat Marokko terrein blijft winnen. De hoge temperaturen tijdens het grootste deel van het seizoen tot nu toe hebben voor meer plaagdruk gezorgd, hoewel tomatenzaad resistenter is dan andere groenten.
Sinds het exportseizoen in Almeria in oktober is begonnen, blijven de prijzen laag en over het algemeen teleurstellend, gezien de verwachtingen. Hoewel de toenemende Marokkaanse teelt de Spaanse tomaten op de Europese markt onder druk heeft gezet, zijn er deze week douaneproblemen aan de Spaanse grenzen in de haven van Algeciras die de Marokkaanse tomatenzendingen tegenhouden en het tekort aan tomaten op de markten begint merkbaar te worden. Sommige exporteurs vrezen dat wanneer dit probleem is opgelost, de markten volgende week zullen worden overspoeld met Marokkaanse tomaten. Niettemin verwachten de Spaanse tomatenexporteurs goede maanden januari en februari met een grote aanvoer.
Turkije: Grote oogst voor Turkse tomaten
Turkije heeft in 2021 185 miljoen ton tomaten geoogst en is het derde grootste teeltland na China en India. Turkije is het vijfde land ter wereld met een percentage van 7-8 procent van de tomatenexport. Europese consumenten geven vooral de voorkeur aan trostomaten en ronde tomaten. Deze tomatenrassen worden in kassen geteeld. Daarom is het MRL-gehalte zeer laag en liggen ze op aanvaardbare percentages. De tomatenoogst in Turkije is dit jaar groot, vooral vlees-, tros-, (biologische en niet-biologische) cherry- en cocktailvariëteiten zullen de beste aanbiedingen zijn.
Zuid-Afrika: Veel tomaten, maar weinig vraag
Het Zuid-Afrikaanse schooljaar start begin januari, dus de Zuid-Afrikanen geven hun geld uit aan schooluniformen en schoolbenodigdheden, en bijgevolg is dit altijd een zeer moeilijke tijd van het jaar voor de tomatenverkoop.
Vorig jaar rond deze tijd ontstond een tomatentekort als gevolg van zware regens, waardoor de beschikbaarheid afnam, maar de tomatenmarkt ziet er dit jaar heel anders uit.
De tomatenmarkt is erg vol: 1.800 pallets op donderdagochtend, vergeleken met 1.100 pallets vorig jaar om deze tijd, maar het probleem is dat er geen koopkracht is. Een handelaar op de markt van Johannesburg zegt dat de markt voor cocktailtomaten nauwelijks beweegt, waardoor de prijzen onder druk staan. Verwacht wordt dat de tomatenprijzen tegen april kunnen stijgen.
De gemiddelde prijs ligt net onder de R8 (0,45 euro) per kilo, terwijl hij vorig jaar opliep tot R12 (0,67 euro) per kilo.
Er komen veel tomaten uit de West- en Oostkaap, de meeste teeltgebieden sturen naar de markt. "Na het tekort van vorig jaar en de daaruit voortvloeiende hoge prijzen is het tomatenaanbod nu dramatisch gestegen. Daarom plantten de mensen extra tomaten voor wat zij dachten dat een korte markt zou zijn, maar nu is het omgekeerd," zegt een tomatenhandelaar. "De mensen die meer hebben geplant, komen in de problemen."
Er is nog de kwestie van de tomatenmineermot Tuta absoluta, die de kwaliteit aantast, en enkele geïsoleerde hagelincidenten in Limpopo en Mpumalanga.
Wat de regenschade betreft, is de regen van december gelukkig niet al te slecht geweest voor tomaten en het effect ervan op de kwaliteit lijkt momenteel niet significant. Het lijkt er verder op dat de zware regens in het noorden voorlopig voorbij zijn, meent een handelaar, maar alles hangt af van de weersvooruitzichten in de nazomer en de vroege herfst, die tot in mei van invloed kunnen zijn op de tomatenkwaliteit.
Belastingverlaging is voor iedereen in de keten een bittere pil om te slikken. De telers hebben moeite om hun irrigatieschema's te voltooien en de kosten voor dieselgeneratoren lopen op tot vele duizenden extra uitgaven in een tijd van algemene prijsinflatie over de hele linie.
China: Tomatenprijzen stijgen
De groentenprijzen in een van China's grote groenteteeltregio's, Shandong, stijgen, waaronder ook de tomatenprijzen. De prijzen voor kasgroenten in de Yangtze-delta die aan de megastad Shanghai leveren, bedroegen onlangs ongeveer 15,8 yuan per doos (2,18 euro) en deze prijs zal naar verwachting stijgen. Kastomaten worden vaker verkocht in supermarkten en online winkels van de eerste orde, waaronder Dingdong Maicai en MeiTuan.
Ondertussen zoekt een Chinese teler van kastomaten naar exportmogelijkheden in naburige markten, waaronder Zuidoost-Azië en Rusland. China is een grote exporteur van verwerkte tomatenproducten, maar de export van verse tomaten is momenteel beperkt. Dit zou het begin kunnen zijn van een nieuwe ontwikkeling, want nu de binnenlandse teelt toeneemt, is export beter haalbaar.
Noord-Amerika: Goede vraag naar tomaten, maar bezorgdheid over prijzen en druk van ToBRV
De aanvoer van tomaten is momenteel enigszins ongelijk. De voorraden van vollegrondstomaten, 5x6 tomaten en Roma-tomaten zijn verbeterd en liggen weer rond de € 0,95 per 0,4 kg, na een lange aanloop naar € 1,90 per 0,4 kg, vooral na orkaan Ian eind september.
"De voorraden trostomaten zijn aan het eind van het jaar echter dramatisch gedaald," zegt een teler. "Het klinkt alsof er veel vooraf geplande verkoopcampagnes waren om de verwachte grotere voorraden rond de feestdagen te verplaatsen, maar het aanbod was er gewoon niet om dat te ondersteunen en veel korte aankopen namen op wat beschikbaar was op de open markt. Tot 2023 zien we spotmarktprijzen voor trossen die de € 2,85 per 0,4 kg benaderen."
Na orkaan Ian lagen de prijzen voor trostomaten ook boven € 1,90 per 0,4 kg voor bulkproducten en boven € 2,85 per 0,4 kg voor verpakte tomaten. "Het aanbod is sindsdien verbeterd en de prijzen zijn gedaald tot min of meer het gemiddelde. Momenteel is het aanbod in de snacksector te groot."
In de hele sector komen de tomaten uit Mexico en ook uit Canada. "De meeste nieuwe kassen in de VS zijn uitgerust met HPS- of LED-lampen, dus het grootste deel van het binnenlandse aanbod is ook in productie", aldus de teler. De vraag lijkt gemiddeld tot goed te zijn voor deze tijd van het jaar.
Wat de teelt betreft, blijft er ook aandacht voor ToBRFV, het Tomato Brown Rugose Virus, waarmee de sector nu al een paar jaar te kampen heeft en die de planten minder groeikracht geeft, de kwaliteit aantast en de levensduur van een anders productief gewas verkort. "De telers leren zich aan te passen door andere cultuur- en arbeidspraktijken toe te passen, de werknemers te isoleren en buitensporige sanitaire procedures toe te passen", aldus de teler.
Andere uitdagingen voor de sector zijn de stijgende energiekosten, die de teelt in de winter duurder hebben gemaakt. "Als een van onze grootste uitgaven voor de winterteelt, zijn deze stijgingen van de energiekosten, die voor het eerst werden veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne, blijven hangen, met directe gevolgen voor ons resultaat", aldus de teler.
Wat de prijzen betreft, was december 2022 in vier jaar tijd bovengemiddeld duur, hoewel het gevoel heerst dat hogere prijzen in de winter nodig zijn om gezonde bedrijfsmarges te behouden. "Al die hogere kosten in combinatie met een benedengemiddelde opbrengst als gevolg van ziektedruk betekenen dat de tomaten uiteindelijk meer waard moeten zijn. Anders stoppen de telers gewoon met telen", aldus de teler. Hij merkt op dat de Europese partners van het bedrijf hebben gemeld dat veel kassen die zijn uitgerust met verlichting voor de winterteelt, deze tijd van het jaar niet zullen telen vanwege de kosten.
Vooruitkijkend is de beweging in het nieuwe jaar echter meestal goed dankzij goede eetvoornemens. "In deze tijd van het jaar komt er meestal niet al te veel nieuw aanbod op de markt en januari is meestal een van de sterkste maanden wat de prijzen betreft. Dus op korte termijn verwacht ik dat de prijzen stabiel blijven", aldus de teler.
Nu er echter weer voldoende vollegrondstomaten beschikbaar zijn tegen een prijs van € 0,95 per 0,4 kg, zal dat druk uitoefenen op andere producten, waaronder kastomaten. "Er is ook het onbekende rond het virus, waardoor gewassen vroegtijdig moeten worden beëindigd en de teeltcycli niet meer de normale timing hebben die we de afgelopen jaren hebben gezien", aldus de teler.
Volgende week: Overzicht wereldmarkt druiven