Bestuiving is het belangrijkste aspect voor zowel opbrengst en kwaliteit in een kasteelt, ook in halfgesloten kassen. Reden te meer om informatie te delen over wat bestuiving is, evenals richtlijnen en methodes.
Wat is bestuiving?
Vruchtvorming is het resultaat van een goed groeiend gewas. De vruchten zijn een smaakvol vooruitzicht voor dieren die het zaad verspreiden. Maar voor de vrucht gevormd wordt, is het een bloem, legt Godfried Dol, gespecialiseerd in telen in semi-gesloten kassen, uit.
De bloem van een tomatenplant heeft zowel het mannelijke dna (meeldraad, wat stuifmeel produceert) en het vrouwelijke dna (stempel, dat het stuifmeel ontvangt) van de soort. Ze liggen maar een paar millimeter bij elkaar vandaan, maar als dat het stuifmeel niet van de meeldraad naar de stempel verplaatst wordt, zal een tomaat niet goed groeien. Bestuiving is het verhaal over hoe het stuifmeel deze korte afstand aflegt.
Richtlijnen voor bestuiving
Bestuiving is een proces dat van nature wordt ondersteund door de wind, insecten of kleine dieren. Het is een natuurlijk proces en het is daarom geen verrassing dat er fysieke beperkingen zijn.
Een van de meest duidelijke richtlijnen in de glastuinbouw is het optimale temperatuurbereik voor de bestuiving van tomatenplanten. Bij temperaturen van 28 graden Celsius of hoger wordt de bestuiving slechter en boven 32 graden zijn er serieuze gevolgen waar te nemen in de opbrengst en kwaliteit. Telers willen daarom de kastemperatuur onder de 28 graden houden.
Dit is ook een van de belangrijkste redenen waarom kassen het zo goed doen in koele klimaten en waarom andere kassen op grote hoogte worden gebouwd. Het is ook de reden dat semi-gesloten kassen worden gebouwd in warme klimaten, terwijl ze in Nederland weinig succesvol zijn, volgens Godfried.
Koele klimaten en gereguleerde koeling zorgen ervoor dat de maximumtemperatuur in de kas onder de gevarenzone voor bestuiving wordt gehouden. Aan het andere eind van het spectrum is er ook een minimale dagtemperatuurgrens van 16 graden Celsius. Daaronder is bestuiving niet levensvatbaar.
De tweede beperking is de luchtvochtigheid. Bij een lage luchtvochtigheid is het stuifmeel te droog en blijft deze niet plakken aan de stempel. Bij een hoge luchtvochtigheid blijft het stuifmeel plakken aan de meeldraad en valt deze dus niet op de stempel.
In conventionele kassen is de aanbevolen luchtvochtigheidsgraad tussen 60-75%. Doordat er een betere luchtcirculatie plaatsvindt in semi-gesloten kassen is de aanbevolen graad daar 70-85%.
De signalen herkennen
Er zijn ook bovengrenzen voor de 24-uurstemperatuur. Daarboven wordt de bestuiving slechter, ongeacht de lichtniveaus. Voor tomatenplanten met grotere vruchten, zoals de vleestomaat of grovere soorten trostomaten, wordt een 24-uurstemperatuur aanbevolen van lager dan 21 graden Celsius. Daarboven ontstaan er nadelige effecten op de bestuiving.
Tomatenplanten met kleinere vruchten, zoals de cherrytomaat en snacktomaten, krijgen pas bestuivingsproblemen boven de 23 graden Celsius.
Individuele variëteiten kunnen een andere 24-uurstemperatuur hebben. Wanneer de temperaturen boven deze grenzen uitkomen, moet alles op alles worden gezet om de dag- of nachttemperatuur te verlagen, inclusief koeling ’s nachts.
Een typisch fysiek gevolg van een te hoge 24-uurstemperatuur is oververmoeidheid van de stempel en is te zien in figuur 1. De stempel steekt uit de bloem. Het stuifmeel zou hier terecht moeten komen, maar omdat de stempel buiten de bescherming van de bloem hangt, is bestuiving niet mogelijk.
De afbeelding in figuur 1 is een duidelijk signaal dat de 24-uurstemperatuur te hoog is. Er kan echter al schade optreden voordat je dit symptoom te zien krijgt. Deze temperatuur moet ook niet worden verward met dagtemperaturen van boven de 30 graden.
Fig 1. De stempel bevindt zich buiten de beschermende bloem als gevolg van een te hoge 24-uurstemperatuur.
Het is belangrijk om te benadrukken dat blootstelling aan maximumtemperaturen hoger dan 30 graden gedurende een paar uur nauwelijks effect zal hebben op de bestuiving.
Ook een 24-uurstemperatuur die één dag gemiddeld boven de 21 graden uitkomt zal ook weinig verschil maken. Maar een dagtemperatuur die de hele dag boven de 30 graden uitkomt, of een aantal dagen achtereen een maximumtemperatuur van meer dan 30 graden Celsius zal wel effect hebben op de bestuiving.
Als de temperatuur een uur lang uitkomt op 40 graden Celsius zijn er onmiddellijk gevolgen. Het duurt minstens één tot twee weken voordat een hoge 24-uurstemperatuur effect heeft op de bestuiving. Het kost ook weer twee weken, met koel weer, voordat de bestuiving weer op normaal niveau ligt.
Bloemtemperatuur
Het effect van temperatuur op de bestuiving is gerelateerd aan de bloemtemperatuur. De hierboven genoemde temperaturen zijn gerelateerd aan kastemperaturen, wat meestal wordt gemeten. De bloemtemperatuur kan wel 5 graden hoger liggen dan de luchttemperatuur. Dit is afhankelijk van de straling. Daarom heeft een hoge 24-uurstemperatuur minder effect op de bestuiving wanneer de straling laag is, zegt Godfried. Planten die jonger zijn lijken ook beter bestand te zijn tegen hoge 24-uurstemperaturen.
Hoe belangrijk is bestuiving
De bescherming die een kas biedt, helpt bij het produceren van vruchten van goede kwaliteit. Zonder goed bestuiving worden de investeringen in een kas, verwarming, meststoffen en arbeid echter waardeloos. Slecht bestoven vruchten hebben minder zaad, worden snel zacht, zijn minder lang houdbaar en zien er niet aantrekkelijk uit.
De kas moet een hoog percentage premium vruchten produceren om winst te kunnen maken. Zonder goede bestuiving gaat het percentage met slecht en tweede klasse vruchten omhoog, waardoor de prijs per kilo en de CO2-voetafdruk omhoog gaat.
Als hommels goed worden gebruikt, is de bestuiving meestal perfect. Alleen wanneer er sprake is van extreme externe omstandigheden, zoals eerder besproken, is dit anders.
In een aantal landen zijn geen hommels beschikbaar en moet er handmatig worden bestoven. Vanwege de hoge arbeidskosten komen telers in de verleiding om te besparen op de bestuivingskosten. Het is goed om te onthouden dat een tomatenplant zonder goede bestuiving geen premium vruchten zal produceren.
Handmatig bestuiven
Wanneer tomatenplanten handmatig worden bestoven kan dit het best worden gedaan door middel van elektronische bijen. Dit zijn op batterijen werkende trilapparaatjes. Het personeel moet elke plant in de kas drie keer per week laten trillen. Het is verleidelijk om over te stappen op andere manieren van bestuiven (gewasdraden aftappen, planten aftappen met een irrigatieslang, touwtjes aftappen met een irrigatieslang, op de goot slaan met een stok of een blaasbalg gebruiken op een karretje) omdat dit goedkoper is, ziet Godfried in de praktijk.
Onder koele en droge omstandigheden kan dit leiden tot een adequate bestuiving. Maar wanneer het bewolkt en regenachtig is zijn deze methodes niet afdoende.
In Australië, waar hommels niet zijn toegestaan, komen de jaarlijkse arbeidskosten voor bestuiving met elektrische bijen op € 35.000 per hectare per jaar. Maar het verlies van een oogst kost veel meer. Daarom wordt er aangedrongen op de juiste bestuivingsmethode voor de planten. Vruchten zonder goede basis, kunnen nooit premium vruchten worden.
Een betere manier om te zorgen voor een goede bestuiving is door te zorgen dat er genoeg arbeiders beschikbaar zijn om te bestuiven met behulp van elektrische bijen op (bewolkte of regenachtige) dagen, wanneer bestuiving moeilijk is en door goedkopere methodes te gebruiken op goede dagen. Dit vraagt om een flexibel team en dat is niet altijd makkelijk om voor elkaar te krijgen.
Het moet ook worden opgemerkt dat vlees- en trostomaten handmatig veel lastiger te bestuiven zijn dan cherry-, cocktail- en snacktomaten.
Dit artikel is de eerste in een serie over bestuiving. Vorig jaar is Godfried al begonnen met een serie over teelt in semi-gesloten kassen.
Lees hier meer over no-go's voor semi-gesloten kassen, koeling, het verschil tussen semi-gesloten en kassen met het Pad&Fan-concept en hoe teleurstelling door ongewenste luchtstromen kan worden vermeden, net als teleurstelling door te vegetatieve gewassen of de onjuiste luchtvochtigheid in de kas, ook in tomaat. De laatste artikelen gingen over het aanhouden van een hogere luchtvochtigheid in de nacht en CO2-doseren in semi-gesloten kassen.
Voor meer informatie:
Glasshouse Consultancy
www.glasshouse-consultancy.com
Godfried Dol
LinkedIn
godfrey@glasshouse-consultancy.com
+81 80 700 94 006