Zomer in de kas: "98% zet nog gewoon het lucht open"

Energie en warmte: er is een hoop om te doen. Hoe wek je het zo duurzaam mogelijk op, hoe ga je er zo zuinig mogelijk mee om en hoe raak je het vervolgens weer verantwoord kwijt? Waar telers in de koude wintermaanden energie nodig hebben om hun kas te verwarmen, hebben ze in de warme zomermaanden warmte en dus energie over. En wat doe je daar dan mee? Ludvig Svensson sprak vroeg het Jacco Besuijen, Ton Habraken en Joek van der Zeeuw.

Warmtecoöperaties
Door het land heen ontstaan steeds meer warmtecoöperaties. Glastuinbouwbedrijven die zich regionaal bundelen en samen investeren in een eigen duurzaam warmtenet. Een forse investering in de toekomst, die je alleen samen kunt doen om de prijs van de energie concurrerend te houden. Zeker nu fossiele brandstof spotgoedkoop is, komt de motivatie van de warmtecoöperaties niet zozeer op prijs neer, maar op toekomst en langetermijnvisie.

In de gemeente Westland wordt de samenwerking nog breder getrokken, met het initiatief Warmtesysteem Westland (WSW). Het WSW knoopt alle lokale bronnen aan elkaar, zodat er een open en onafhankelijk warmtenetwerk ontstaat. Jaarlijks kan dit de Westlandse glastuinbouw naar schatting 650 miljoen m3 aardgas besparen.

Het mag duidelijk zijn dat de glastuinbouwsector zich massaal buigt over mogelijke duurzame manieren om energie en warmte op te wekken. Maar wat doen we in de zomer, als de zon volop schijnt en we een overschot aan warmte hebben?

'Warmteopslag voor veel telers niet rendabel'
Jacco Besuijen is manager inkoop en energie bij telersvereniging Prominent. Zijn doel is het beheersen en reduceren van de energiekosten van de aangesloten telers. Hij is namens de betrokken Prominentleden bestuurslid bij drie warmtecoöperaties: Maasdijk, Kralingerpolder en Wippolderlaan. Hij vertelt dat in het buitenland over het algemeen meer gesloten kassystemen te vinden zijn dan in Nederland.

"De zomer is hier relatief mild en kort. We hebben dus maar een korte periode van extreme warmte. Het wegkoelen en opslaan van deze warmte om te bewaren voor een koudere periode is in Nederland daardoor vaak niet rendabel. Althans, voor tomatentelers. Ja, dat komt ook door de lage energieprijs momenteel."

Jacco vertelt dat de focus in de tomatenteelt wat betreft verduurzaming nu vooral ligt op energiezuinig telen en duurzaam energie opwekken. Niet zozeer op het opslaan van extra warmte. "Enerzijds willen we energie besparen en de energievraag omlaag brengen. Anderzijds willen we de bron verduurzamen."

Het lucht open
Ton Habraken, adviseur bij Svensson, beaamt de uitspraken van Jacco over het geringe aantal telers dat warmte opslaat in de zomer. "Ik denk dat 98% van de telers gewoon het luchtraam openzet in de zomer. Een enkeling slaat de warmte op om het later weer te gebruiken in de koude wintermaanden. Dat heeft ook met de gewassoort te maken. Alleen als je de kas moet koelen, zoals bij een Phalaenopsis, dan kun je de warmte die vrijkomt bij het koelen opslaan en hergebruiken."

Ontwikkeling in warmteopslag
Dat warmte opslaan in de zomer een zeldzaamheid is in Nederland, vertelt ook Joek van der Zeeuw, salesmanager bij Van Dijk Heating. "Energie is nu gewoon te goedkoop. Een investering in een warmteopslag heeft een veel te lange terugverdientijd."

Toch zijn er enkele telers die vooroplopen en de investering aandurven. Het meest voor de hand liggend zijn telers die terug moeten koelen in de zomer en dus al een koelsysteem hebben. "Met terug koelen komt warmte vrij. Die warmte kun je op twee manieren opslaan. Of je stopt het zo’n 200 meter onder de grond met een warmteopslag en haalt het in de koude wintermaanden weer naar boven. Of je slaat de warmte die overdag vrijkomt op in de korte dag opslag en gebruikt het ’s nachts, als het afkoelt en de lampen uitgaan."

CO2
Een ander bezwaar voor telers om zonder input van externe energie te telen is het gebrek aan CO2 in de kas. "Als je energiezuiniger teelt, komt er minder CO2 vrij. En die CO2 is essentieel voor de productie." In het Westland levert OCAP groene CO2 om het tekort aan te vullen, maar dat is nog lang niet in heel Nederland. Er wordt wel onderzoek gedaan naar fossielvrij en emissieloos telen.

Joek vertelt enthousiast over het project KAS2030 in Bleiswijk. Een initiatief van Wageningen University & Research in opdracht van het ministerie van LNV. In deze demonstratiekas staan vier verschillende teelten in afdelingen van 350 m2: aardbei, gerbera, freesia en potanthurium. "Hier wordt gepoogd fossielvrij te telen."

Warmteopslag volgende fase van verduurzaming
Kortom, er is heel wat gaande op het gebied van warmteopslag. Maar door de lage energieprijs zijn telers nog voorzichtig. Met de coronacrisis vers in het geheugen zijn veel telers terughoudend in het doen van grote investeringen. Ze kunnen hun geld maar één keer uitgeven. Veel van hen investeren al in een duurzame energiebron en zijn aangesloten bij een regionale warmtecoöperatie, om samen met telers uit de regio een duurzaam warmtenet op te zetten.

En die paar weken in het jaar dat het in Nederland dan écht heel warm is (zoals nu red.), zet het gros gewoon ouderwets het lucht open om de kas te koelen. Een enkele kweker met een terugkoelsysteem slaat de warmte die daarbij vrijkomt op om later in koudere periodes weer te gebruiken. De sector leert veel van deze vooruitstrevende pioniers. Ook wordt er vanuit de overheid geld gestoken in onderzoek naar fossielvrij en emissieloos telen. En dus in warmteopslag. Met andere woorden: wordt vervolgd…