Tholen - Gaat u daarin investeren? En hoe gaat u dat betalen? Het antwoord van de acht (kandidaat) Kamerleden op de eerste vraag was doorgaans 'ja', vaak gevolgd door een 'maar'. Een concreet antwoord op de tweede vraag in Het Grote Tuinbouwdebat bleef vaker uit. Pas na de verkiezingen, bij de formatie, wordt het echt relevant, mompelde een directeur van één van de veertien vertegenwoordigde sectorpartijen.
De afgelopen jaren is het onrustig in politiek Den Haag. Kabinetten houden het niet lang vol, en ook in de Tweede Kamer en op ministeries zijn er veel personele wisselingen. Dat maakt het lastig voor sectorpartijen om een band op te bouwen met beleidsmakers, en het goed bij hen te laten doordringen van wat nodig is voor de sector.
Van de acht deelnemers aan het door Nieuwe Oogst georganiseerde debat zijn er een aantal al goed bekend. Thierry Baudet van Forum voor Democratie was present, en ging met fans op de foto, en ook Pieter Grinwis van de ChristenUnie en Wim Meulekamp van de VVD zitten al in de Tweede Kamer.
Voor Christine Govaert (BBB), Jantine Zwinkels (CDA, Lara Sibbing (GL-PvdA), Simone Ritzer (Volt) en Tom Koekoek (SGP) geldt dat zij kans maken om namens hun partij in de Kamer te komen na de verkiezingen. Al gebied de eerlijkheid ook te zeggen dat voor sommige debatdeelnemers er dan wel heel wat voorkeursstemmen nodig zijn.
© Rolf van Koppen Fotografie
Ondernemers en studenten laten praktijkgeluid horen
Donderdag konden ze daar tijdens het debat in Den Bosch, bij HAS Hogeschool, alvast een begin mee maken. In de grote hal, geen collegezaal, werden zij onder luid applaus één voor één naar voren geroepen. Even daarvoor was de officiële videoregistratie gestart. Het debat was ook thuis vanachter een livestream te volgen.
Er werd in drie rondes gedebatteerd onder leiding van Esther de Snoo van organisator Nieuwe Oogst. Elke ronde mochten een ondernemer en een student de ronde inleiden.
Rob Pennings van Bryte vertelde over zijn praktijkervaringen en de uitdagingen op het gebied van plantgezondheid, John Overgaag van Kwekerij Overgaag sprak over energie in de glastuinbouw en Edith Bentvelsen van Ter Laak Orchios trapte het debat over arbeid af. Ook studenten Tom, Sander en Bart stonden hun mannetje.
Plantgezondheid: versnellen groene middelen
Met de kandidaten van CDA, SGP, GroenLinks-PvdA en FVD achter de statafels ging het in ronde 1 over plantgezondheid direct los. Het onderwerp staat garant voor een verhit debat, en politieke verschillen. Vooral bij Baudet en Sibbing was het duidelijk dat er grote verschillen tussen beide partijen bestaan. Dat spraken ze uit in woorden, maar als je alleen al afging op non-verbale communicatie en gezichtsuitdrukkingen, dan werd dat ook meer dan duidelijk.
Als het aan Baudet ligt, kiest Nederland op het gebied van plantgezondheid een eigen koers, los van Europa. Het probleem is volgens hem niet gewasbescherming, maar dat Nederland op dit moment wordt weggeconcurreerd door niet-Europese import uit landen die zich niet aan al die strenge Europese regels hoeven te houden.
GroenLinks-PvdA is meer voor 'groen' belonen, en de vervuiler laten betalen. De schuld van de huidige problemen, die legt ze niet bij de teler, maar bij iedereen. Nederland is 'buiten de milieugebruiksruimte' gekomen, en GroenLinks-PvdA wil daar verandering in brengen.
Zwinkels plaatste zich namens het CDA op dit onderwerp tussen beide partijen. Niet teveel regels toevoegen, maar de huidige regels behouden. Namens de SGP benadrukte Koekoek het belang van duidelijk, consistent beleid en het belang van goede alternatieven voor middelen die verdwijnen. "Je gooit immers niet je oude schoenen weg, voordat je nieuwe hebt."
Door Zwinkels geroemde innovatie, zoals bij Koppert waar ze eens binnen mocht kijken, is er volop, maar toelatingen voor 'groene' middelen gaan momenteel te traag. Een oplossing over hoe de partijen dat willen versnellen kwam er in de twintig minuten dat ze debatteerden niet.
© Rolf van Koppen Fotografie
Jantine Zwinkels, Tom Koekoek, Lara Sibbing en Thierry Baudet in debat
Energie: keuzes rondom convenant
In ronde 2 was het de beurt aan Pieter Grinwis van de ChristenUnie om in debat te gaan met CDA, Simon Ritzer van Volt en Wim Meulekamp van de VVD. Het was bij deze ronde student Sander Derks die vooraf duidelijk een stelling poneerde. De vraag is volgens hem niet of de tuinbouw wil verduurzamen, maar of de overheid het tempo kan en wil bijhouden. Het ontbreekt nu aan randvoorwaarden om te verduurzamen op energiegebied.
Op een vraag van debatleider De Snoo gaven uiteraard alle partijen aan de tuinbouw strategisch belangrijk te vinden, maar er zijn meer sectoren belangrijk, was bijvoorbeeld de eerlijke toevoeging vanuit Meulekamp van de VVD.
Ritzer van Volt trok een topsportvergelijking en hoopt dat de tuinbouw net als Femke Bol in eigen land blijft, en niet net als Frenkie de Jong naar het buitenland vertrekt. Het is haar partij die echter het meest van de vier partijen in ronde 2 vasthoudt aan het invoegen van de glastuinbouw in ETS2. Volt ziet het als een kans om te vergroenen en daar ook geld mee te verdienen.
De andere partijen zetten meer vraagtekens bij de keuze om de glastuinbouw onder ETS2 te laten vallen, ondanks afspraken in een convenant met de glastuinbouwsector. Grinwis van de ChristenUnie zei zich te schamen voor de overheid, die zich een onbetrouwbare convenantpartner toont. Meulekamp van de VVD waarschuwde dat Nederland de eigen glastuinbouw niet uit de markt moet prijzen.
Het huidige kabinet, dat na de verkiezingen ingeruild wordt, heeft ingezet op compensatie voor de glastuinbouw voor invoering van de ETS2 opt-in en de bijmengverplichting voor groen gas. Hoe dat moet? Daar is het kabinet nog niet over uit, en ook Zwinkels van het CDA had geen pasklaar antwoord op die vraag donderdagmiddag. Haar partij is dat in hun plannen nog nader aan het uitwerken. Dit was ook het moment waarop teler John met een roep vanuit de zaal nog even fijntjes wees op het belang van het behoud van een gelijk speelveld in Europa.
Grinwis van de ChristenUnie reageerde fel op de CDA-keus om meer in te zetten op compensatie dan op een uitsluiting van de sector van de ETS2 opt-in. Nu al rekening houden met compensatie gaat er vanuit dat die ETS2 opt-in er komt, vindt hij. Hij wil nog strijden tegen de opt-in, en doet dat onder meer met moties. Ook sprak de man - die duidelijk al wat langer in de dossiers zit - de waarschuwing uit dat Nederland 'met een eigen interpretatie van de regels de sector niet weg moet pesten.'
Komend voorjaar wordt meer duidelijk over de Haagse keuzes op dit dossier. Wie van de debatdeelnemers daar vanuit Kamer of kabinet bij is, gaan we nog zien (als er al een kabinet is, wat onwaarschijnlijk is).
© Rolf van Koppen Fotografie
Arbeid: techniek lost niet alles op
In ronde 3 mocht ook de BBB aan de bak, op het thema arbeid. De vraag die de partijen kregen voorgelegd van de debatleider was hier om een keuze te maken: meer buitenlandse arbeid, een betere beloning of meer technologie om de huidige problematiek op te lossen?
Van techniek bleken alle partijen fan. Daarin moet je investeren. Waar de kandidaat Kamerleden de kans kregen, lieten ze weten kassen bezocht te hebben en onder de indruk te zijn geweest van wat er technisch al kan.
Toch ging het uiteindelijk meer over misstanden, en lokale problematiek, bijvoorbeeld in het Westland. Sibbing van GroenLinks-PvdA hamerde herhaaldelijk op de misstanden die er zijn.
Grinwis en Meulekamp haalden rondjes in armere wijken in Den Haag aan, waar het ondanks alle goede bedoelingen van ondernemers in het Westland nog lang niet altijd goed gaat met huisvesting van hun werknemers. Teler Edith van Ter Laak Orchios liet weten huisvesting op eigen erf te onderzoeken én als aandeelhouder in een uitzendbureau ook op die manier zelf controle te willen houden.
Van collega agrariër Govaert kreeg ze daar complimenten voor. Grinwis wees echter op de moeilijkheid van de Westlandse lokale politiek, waar de gemeenteraad op het thema huisvesting vaak 'niet thuis geeft' waardoor plannen traag van de grond komen.
Debatleider De Snoo zag hier kans hem vervolgens te vragen waarom zijn partij, net als GroenLinks-PvdA, dan meer zeggenschap wil geven aan de lokale politiek. Crinwis wees vervolgens op het verkiezingsprogramma, waarin dat volgens hem ook staat uitgelegd.
Vandaag komt het Centraal Planbureau met een doorrekening van de verkiezingsprogramma's van de partijen die dat toelieten (niet iedere partij doet dat). Daaruit moet dan meer duidelijk worden of wat partijen beloven ook financieel waar te maken valt.
Korte kennismaking
Donderdag in Den Bosch was vooral ook een kans om alvast kennis te maken met de (kandidaat) Kamerleden. Er werden handen geschud, en wie weet ook alvast weer lijntjes gelegd voor een bezoek aan de kas. Of een andere tuinbouwlocatie. Want dat viel op: het Grote Tuinbouwdebat ging veel over glastuinbouw, terwijl toch ook andere tuinbouwsectoren vertegenwoordigd waren.
In Den Bosch kregen enkele vooraanstaande bedrijven uit de glastuinbouw het woord, en waren tal van sectorpartijen aanwezig. Het gaat in Den Haag vaak over misstanden en problemen, of over de sector als koploper met topondernemers
Wat niet vergeten mag worden is dat tussen die beide uitersten ook nog een hele grote middengroep zit. De eerste voorlopers werken met dure robots, energie-innovaties of draaien mee in het project 100% Groen Geteeld. Bij die bedrijven komen politici, zeker nu, over de vloer en over die praktijkbezoeken spreken ze hun bewondering uit.
Maar raakt de politiek op zulke momenten ook voldoende doordrongen van het verschil tussen koploper en 'gewone tuinder', tussen theorie en praktijk? Zien en horen ze ook genoeg over wat de problemen van de grote middengroep zijn, voor wie de robot bijvoorbeeld nog geen oplossing is? En realiseren ze zich dat 'de nieuwe schoenen' (lees dat nieuwe innovatieve middel maar net zo goed die nieuwe techniek) nog niet altijd zover zijn om de 'oude' weg te gooien? Niet altijd, zo lijkt het als het soms iets te makkelijk of goedkoop complimenten over koplopers worden uitgestrooid.
Juist daarom is de uitnodiging die VVD'er Wim Meulekamp uitsprak van belang, ook als de verkiezingstijd straks weer voorbij is. "Nodig ons uit, laat zien wat in je kas speelt, dan kun je echt beleid beïnvloeden." 29 oktober zijn de landelijke verkiezingen, 18 maart 2026 de gemeenteraadsverkiezingen en morgen is het weer tijd voor een rondje plagen scouten, een storing in de wkk oplossen of een rondje bellen om genoeg medewerkers te vinden voor die belangrijke klus in de kas.
Het Grote Tuinbouwdebat is in samenwerking met Nieuwe Oogst georganiseerd door Greenports Nederland, Royal FloraHolland, GroentenFruit Huis, LTO Nederland, Glastuinbouw Nederland, Plantum, Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), VGB Branchevereniging voor de groothandel in bloemen en planten, KAVB - Royal General Bulbgrowers Association, Koninklijke Vereniging Bloemist Winkeliers, AVAG - Greenhouse Technology Center, CropLife NL, Koninklijke Handelsbond voor Boomkwekerij- en Boomproducten - Anthos, Ambachtelijke Versdetailhandel Nederland - AVN, Artemis Natuurlijk.
Foto's: Rolf van Koppen Fotografie
