Gedurende zijn loopbaan als teeltadviseur heeft Simon Voogt naast het telen van gewassen onder opstanden gemaakt van glas, ook veel teelten mogen volgen onder opstanden gemaakt van plastic. Sinds kort is de pas gestopt teeltadviseur terug in Nederland. In deze bijdrage deelt hij zijn ervaringen en adviezen, deze keer gericht op zonlicht, onmiskenbaar een succesfactor voor een goede teelt.
Hoewel er al heel veel is gepubliceerd over de rol van zonlicht, naast water en CO₂ de basis voor de glastuinbouw in Nederland, wil Simon in een reeks artikelen de functies hiervan nog eens uitvoerig en genuanceerd toelichten.
Zonnestraling voor fotosynthese
Een oud Nederlands gezegde is: De zon komt op voor niets. Maar hoe gaan telers om met dit kostbare zonlicht? Met de jaren is daar wel het een en ander verandert, al blijven natuurwetten hetzelfde.
Zonlicht is het zichtbare deel van de elektromagnetische straling die door de zon wordt uitgestraald. Ongeveer 70 % van de straling die de zon uitzendt, wordt opgevangen door de atmosfeer en de rest bereikt de aarde. Dit is slechts een zeer klein deel van de totale hoeveelheid, maar voldoende en essentieel om het leven op aarde in stand te houden.
Zonlicht wordt voordat het (na 8 minuten en 20 sec), het aardoppervlak bereikt, in de atmosfeer op verschillende manieren verstrooid en gefilterd. (1) Het zichtbare licht ligt in het blauwgroene spectrum. De andere helft van het zichtbare licht bestaat uit infrarode straling en een klein deel uit ultraviolette straling.
Het totale spectrum van de zon loopt ongeveer van 250 nm tot 2500 nm met een identiteitspiek bij 502 nm, overeenkomend met een frequentie van 598 THz. Deze piek ligt in het blauwgroene gedeelte van het zichtbare licht.
Planten gebruiken en reageren op zonnestraling met een golflengte die ligt tussen 400 nm tot 700 nm. In dit gedeelte van golflengten van de straling vindt het proces van fotosynthese plaats. Dit gedeelte wordt in de literatuur weergegeven als (PAR-licht), wat de afkorting is van Photosynthetically active radiation.
In de diverse merken klimaatcomputers, die in de glastuinbouw worden gebruikt, wordt het zonlicht weergegeven in verschillende eenheden, zoals Joules/cm²/dag > mol/m²/dag, Watts/m² > umol/m² Watts/m² = Lux of Lux > umol/m²/s. Al deze eenheden kunnen middels 'Google Tabellen', gemakkelijk worden omgerekend.
Voor de tuinders is het belangrijk om te weten dat een lichtintensiteit < 200 watts, slechts licht geeft, en nog geen stralingswarmte, benadrukt Simon. "Zodra deze lichtintensiteit boven dit niveau van 200 watts uitkomt, geeft het zonlicht warmte, en stijgt de planttemperatuur, en begint de plant te verdampen. En verdampen = koelen."
Oriëntatie van glazen of plastic kassen
© Simon VoogtSimon zag tijdens zijn carrière veel glazen kassen, maar ook plastic kassen. Het tuinbouwgebied Leamington in Ontario, in Canada, bestond in de negentiger jaren voornamelijk uit dubbelwandige plastic kassen. Deze dubbelwandige plastic kassen werden in die tijd verwarmd met verwarmingssystemen gevuld met stoom. "Het was indrukwekkend welke producties hiermee werden verkregen."
In de Amerikaanse staten Californië en Arizona en in veel tuinbouwgebieden in Mexico worden de gewassen voornamelijk geteeld onder plastic opstanden. In de zuidelijke landen in Europa, en in Noord-Afrika, zoals Frankrijk, Spanje en Marokko, waar veel teelten van tomaten, paprika's, en komkommers plaatsvinden, worden deze gewassen, eveneens onder plastic kassen geteeld.
De ontwikkeling bij de fabrikanten van plastic kassen heeft niet stilgestaan en vooral de laatste 5 jaar zijn er indrukwekkende hoogwaardige plastic kassen op de markt gekomen, constateert Simon. "De producties in deze plastic kassen (kapbreedte 12,80 meter en hoogte onder de goot van 7,50m), en met eventueel aan twee zijden van de nok doorlopende ventilatie, zijn fantastisch en kunnen de producties die onder glazen kassen worden verkregen in die landen evenaren. Op sommige locaties, vooral in de zuidelijke staten in de VS of Mexico, heb ik onder de plastic kassen zelfs hogere producties en betere kwaliteit van vruchten kunnen waarnemen."
Behalve de locatie van een kas is ook de oriëntatie van een kas heel belangrijk, zag Simon tijdens zijn carrière. "Het beste is wanneer de opstanden zijn gebouwd met de nok van het dak in een noord-zuidelijke richting. De productie en het financiële resultaat zullen dan beter zijn dan wanneer de nok van het dak in een oost-westelijke richting is gebouwd."
In de beschermde teelten in California, in de VS, waar honderden hectares blauwe bessen, bramen, frambozen en aardbeien onder plastic en netvormige tunnels worden geteeld, heeft de Nederlander dit duidelijk kunnen waarnemen. "De gewassen geteeld aan de oostzijde, produceerden altijd kleinere vruchten, en vertoonden ook meer vruchten, die niet goed van vorm (misvormd) waren."
In de vroege ochtenduren na zonsopgang ontvangen de gewassen die geplant zijn in de rijen aan de oostzijde altijd minder zonnestralen. De zon komt nu eenmaal altijd op in het oosten, overal ter wereld, constateert hij droogjes. "Voor het middaguur staat de zon lager, en de gewassen ontvangen daardoor minder zonnestralen dan in de namiddag, wanneer de zon hoger staat."
Zonlicht belangrijk voor gewasgezondheid
De planttemperatuur is in de ochtenduren lager dan in de namiddag, met als gevolg dat het 'nettoresultaat' van de assimilatie- en dissimilatieprocessen lager uitkomt aan de oostzijde, dan aan de westzijde van de opstanden. "Naast de kleinere vruchten die de gewassen aan de oostelijke zijde produceren, zijn de planten aan deze zijde van de opstanden veelal minder weerbaar tegen ziekten en plagen. In gewassen geteeld onder de opstanden gebouwd met de nok in de richting van oost naar west worden altijd de eerste symptomen van verschijnselen van o.a. meeldauw waargenomen."
De gewassen die groeien onder noord-zuid-gebouwde opstanden vertonen doorgaans een betere kleur (groener en minder symptomen van chlorose). De bladeren bevatten een hoger percentage aan droge stof, weet Simon. Het brengt hem tot de conclusie dat het gehele ecosysteem onder de opstanden gebouwd met een noord-zuid oriëntatie is duidelijk beter."
Het betere ecosysteem is een groot voordeel bij de bestrijding van ziekten en plagen middels integrated pest management, vervolgt de ervaren teeltadviseur. "Dit is vooral heel positief bij het biologisch telen van gewassen die bestemd zijn voor medicinale doeleinden, zoals cannabis."
Teveel zon en warmte is niet goed
© KNMITe veel zonlicht en vooral een te hoge lichtintensiteit (watts/m²) kan een nadeel zijn, omdat de temperatuur onder de opstanden te snel en te hoog kunnen oplopen. Dit veroorzaakt grote schokken in met name planttemperatuur en RV. Hetgeen allerlei schade kan veroorzaken, zoals verbranding van bladpunten, neusrot in vruchten, afvallen van bloemen en knoppen, en een slechte vruchtzetting.
Ook bijen hebben er last van. Deze bestuivers zijn noodzakelijk voor een goede bestuiving, maar ze vliegen onvoldoende wanneer de lichtintensiteit en temperatuur binnen de opstanden te hoog oplopen. "Te veel licht en warmte hebben over het algemeen een toename van insectendruk tot gevolg."
Gelukkig zijn er in de afgelopen 65 jaar in de glastuinbouw ook heel veel nieuwe schermproducten ontwikkeld, constateert de Nederland die in zijn tuinbouwrol veel van de wereld zag. "Men kreeg met de jaren steeds meer kennis van het bovengrondse telen van gewassen in substraten en onder beschermde opstanden. Er is inmiddels veel ervaring met betrekking tot de wijze en het moment van toepassen van de diverse materialen en methoden van schermen."
Een product zoals bijvoorbeeld ReduSol reflecteert het volledige spectrum van zonlicht, en een middel als ReduFuse verdeelt het directe zonlicht in diffuus licht, en penetreert dieper in het gewas. "Veel tuinders geven de voorkeur nu aan dit laatstgenoemde coatingsproduct", zag Simon. "Wanneer er gewassen worden geteeld die gevoeliger zijn voor hitte, dan is het raadzaam om te kiezen voor een product als ReduHeat."
Er zijn nieuwe technieken voor het aanbrengen van krijt en coatings ontwikkeld, zoals 'laag volume' en 'hoog volume'. Momenteel wordt zelfs aan de toepassing met behulp van drones binnen en boven de opstanden gewerkt, ziet hij. "Dit is dus een positief en zeer vreedzaam gebruik van de robot."
Belangrijk voor de tuinder is het tijdstip van aanbrengen en de keuze van het coatingsproduct. "Mijn advies is om in het Nederlandse klimaat de coating buiten op het dek aan de zonnezijde van de opstand (dus de westkant) aan te brengen, zodra de lichtintensiteit > 700 watts/cm² uitkomt. Aan de oostkant doet een teler dat het beste zodra de lichtintensiteit > 850 watts/cm² gaat uitkomen. Dit tijdstip is vanzelfsprekend afhankelijk van het weer buiten, en type gewas en ras wat wordt geteeld." Natuurlijk is ook de actuele situatie van het gewas van belang, besluit Simon deze bijdrage. "Is de groei te vegetatief of te generatief? Dit is ter beoordeling van de teler en eventueel zijn teeltadviseur."
Bron: (1) Judge, P (2020). The Sun : A very short introduction, Oxford University. Press : Instruction. ISBN 978-0-19-883269-0
In een eerdere bijdrage ging Simon in op het belang van zuurstof in gietwater en deelde hij zijn praktijkervaringen. Lees dat artikel hier terug. "Belang van zuurstof in gietwater wordt in Nederland nog heel erg onderschat"
