"Substraattekort dwingt telers tot heroverweging productiemethoden"

De tuinbouwsector bevindt zich in een periode van reflectie en aanpassing. Stijgende energiekosten, personeelstekorten en een onvoorspelbare aanvoer van grondstoffen – zoals het recente wereldwijde tekort aan substraten – zetten de bedrijfsvoering steeds verder onder druk. Katia Zacharaki, plantenwetenschapper bij Niab en directeur van InnoPhyte, heeft ruime ervaring in vertical farming, teelt op water en aardbeienteelt. Zij deelt haar inzichten over de uitdagingen én kansen voor de sector.

"Al snel merkte ik dat er een gebrek was aan mensen die plantenwetenschap en bedrijfsvoering konden verbinden. Startups hebben medewerkers nodig die meerdere rollen op zich kunnen nemen," vertelt ze. "In het Verenigd Koninkrijk bestaan bovendien nauwelijks opleidingen die zich specifiek richten op teelt op water of geavanceerde plantenwetenschap. Dat gat maakte mijn expertise waardevol."

Met haar adviesbureau en in samenwerking met onderzoeksorganisaties speelt ze vandaag de dag een sleutelrol bij UKUAT, een ledenorganisatie die vertical farms, kas­telers, toeleveranciers en andere betrokkenen samenbrengt om de stedelijke tuinbouwsector te versterken.

© InnoPhyte
Katia Zacharaki (InnoPhyte) en Mark Else (Niab)

Minder stikstof, toch hoge opbrengst
Een van Katia's huidige projecten – een samenwerking van InnoPhyte Consulting met Niab en Flex Farming – richt zich op het optimaliseren van stikstofgebruik in gecontroleerde aardbeiensystemen, specifiek met het hoogrenderende ras Malling Ace.

"We ontwikkelen een stikstofvraagmodel om kunstmestgebruik te verminderen, met zo min mogelijk opbrengstverlies," legt ze uit. "Tegelijkertijd testen we CO₂-verrijking om eventuele dalingen te compenseren en de vruchtkwaliteit te verbeteren."

Het verminderen van stikstof biedt naast lagere kunstmestkosten ook operationele voordelen. Planten krijgen kleinere bladeren, waardoor het bladerdek compacter blijft. Dit beperkt de noodzaak van handmatig ontbladeren en verlaagt de loonkosten. Bovendien zorgt een kleiner bladerdek voor minder luchtvochtigheid, waardoor de klimaatomstandigheden eenvoudiger en goedkoper te beheersen zijn – cruciaal in tijden van hoge energiekosten.

De proef, gestart begin 2025, toont al veelbelovende resultaten. "De planten presteren uitstekend en leveren een goede productie met merkbaar betere kwaliteit en hogere opbrengsten bij CO₂-verrijking."

© InnoPhyte
Malling Ace

Substraattekort: crisis of kans?
Het wereldwijde tekort aan kokos zet telers aan het denken. "De meeste aardbeientelers gebruiken kokos, maar dat wordt geïmporteerd uit tropische gebieden. De kwaliteit is niet altijd consistent en het materiaal kan ziekteverwekkers meedragen," zegt Katia. "Dit tekort kan juist een kans zijn om onze afhankelijkheid ervan te herzien."

Ze ziet mogelijkheden in alternatieve substraten en hybride systemen. "Technieken zoals NFT (nutrient film technique) worden opnieuw bekeken. Maar aardbeien zijn gevoelig voor wortelziekten, waardoor de overstap niet eenvoudig is."

Toch ontstaan er slimme oplossingen. "Bedrijven zoals NGS in Spanje combineren substraat met NFT-systemen. Zo verminderen ze de afhankelijkheid van kokos en houden ze het ziekterisico beheersbaar. Dat is een slimme aanpak."

© InnoPhyte
Een van de projecten met Ahman Mohseni (Flex Farming), Katia Zacharaki (InnoPhyte), Mark Else (Niab) en Jim Stevens (IPC)

Financiële druk in alle teeltmodellen
Of het nu gaat om tunnels, kassen of vertical farms: telers ervaren overal vergelijkbare financiële druk. "De lasten stapelen zich op," legt Katia uit. "Stijgende loonkosten, hogere minimumlonen, pensioenbijdragen en verzekeringen, vooral in het VK. Voeg daar de energiekosten aan toe en het is lastig om winstgevend te blijven, zeker voor kleinere bedrijven."

Supermarkten vergroten de druk nog verder. "De marges zijn flinterdun. Kleine telers kunnen vaak niet overleven en gaan failliet."

Innovatie en kostenbesparing zijn daardoor noodzakelijk. "Telers moeten ieder jaar manieren vinden om kosten te verlagen en tegelijkertijd de kwaliteit te behouden."

Vertical farming: hoge verwachtingen, veel onbekend
"Veel bedrijven overschatten de opbrengsten die ze kunnen halen en onderschatten de wetenschappelijke onzekerheden," waarschuwt Katia. "Vooral bij aardbeien in TCEA-systemen (Total Controlled Environment Agriculture) is er nog veel onbekend. Dat kan funest zijn voor een bedrijf."

Ze wijst op de zogenaamde "bodemloze put"-val: "Bedrijven investeren miljoenen in infrastructuur. Zelfs als blijkt dat het model niet werkt, blijven ze geld steken omdat ze al zo ver gegaan zijn."

Volgens Katia mag fundamenteel onderzoek niet alleen op de schouders van startups rusten. "De overheid zou dit moeten financieren, zodat bevindingen gedeeld worden en de hele sector duurzamer kan groeien. Nu doen startups het zware R&D-werk, terwijl hun middelen eigenlijk naar het opbouwen van een levensvatbaar bedrijf zouden moeten gaan."

© InnoPhyte
Niab TCEA aardbeienvermeerdering

Slim omgaan met energiekosten
De energiecrisis dwingt telers hun strategie te herzien. "In het VK is hernieuwbare energie de meest duurzame langetermijnoplossing. Maar dat is niet voor iedereen direct haalbaar," zegt ze. Daarom adviseert Katia om creatieve strategieën te verkennen. Denk aan het aanpassen van belichtingssystemen, waarbij licht slim wordt gemanipuleerd om energie te besparen zonder opbrengstverlies. Ook directe onderhandelingen met energieleveranciers bieden kansen: sommige bedrijven hebben al goedkopere dalurentarieven of flexibele contracten weten te regelen.

Daarnaast helpt een nauwkeuriger klimaatbeheer. Door temperatuur en luchtvochtigheid preciezer te reguleren, besparen telers extra energie en behouden ze optimale groeiomstandigheden. Katia gelooft dat hightech CEA steeds levensvatbaarder wordt naarmate het energienet groener wordt.

Samenwerking als sleutel
De toekomst vraagt om samenwerking, benadrukt Katia. "Bij UKUAT brengen we partijen samen: telers, technologiebedrijven en onderzoekers. Alleen door kennis te delen en over disciplines heen te werken, kunnen we de grootste uitdagingen van de sector overwinnen. We moeten stoppen met telkens opnieuw het wiel uitvinden. Met publieke steun, open onderzoek en slimmere bedrijfsmodellen kan CEA duurzaam én winstgevend worden."