"De invulling van de open ruimte in Vlaanderen leidt al jaren tot maatschappelijke en politieke discussies, vooral door de toenemende druk op het schaarse en vruchtbare landbouwareaal. In ons versnipperde landschap botsen landbouw, natuur, wonen en infrastructuur voortdurend met elkaar. Daarbovenop komen nog tal van Europese doelstellingen die ook aanspraak maken op het agrarisch gebied. De druk op landbouwgrond in onze sterk verstedelijkte regio is dan ook bijzonder groot. Vorig jaar besliste de Vlaamse regering om grondaankopen in functie van natuur en bos in agrarisch gebied voor een groot stuk te beperken." Nick
François van Boerenbond deelt een stand van zaken.
Kloof tussen bestemming en gebruik
De kloof tussen de ruimtelijke bestemming en het feitelijk gebruik wordt steeds groter. Van de 781.500 ha die bestemd is als agrarisch gebied is maar 76,5% in landbouwgebruik. Bijna 35.000 ha van het agrarisch gebied staat vol met huizen en tuinen en 30.540 ha is in de feiten bos. Anderzijds is er ook nog 44.500 ha aan landbouwgebruik in groene bestemmingen. Dat zijn relevante cijfers die moeten worden meegenomen bij de uitwerking van een aankoopbeleid. Boerenbond pleit al langer voor een maximale bescherming van het agrarisch gebied en de vrijwaring ervan ten voordele van de professionele land- en tuinbouw. Het beleid werd dan ook al herhaaldelijk opgeroepen om hier werk van te maken.
In het Vlaams regeerakkoord van 2024 heeft de Vlaamse regering daar gehoor aan gegeven. Onze sector wordt als strategische sector erkend en er werden een reeks maatregelen aangekondigd om landbouwgrond beter te beschermen. Naar aanleiding daarvan hebben we een intern traject gelopen om op basis van die politieke beloftes verdere voorstellen te formuleren, met bijzondere aandacht voor het aankoopbeleid van overheden en natuurorganisaties.
Regering verandert van koers in aankoopbeleid
Na jaren van actief aankoopbeleid in het agrarisch gebied – ANB/VLM of terreinbeherende verenigingen kochten tijdens de vorige legislatuur meer dan 12.000 ha landbouwgrond –neemt de regering in het Vlaams regeerakkoord maatregelen om het agrarisch gebied beter te beschermen en een groot deel ervan te vrijwaren van aankopen in functie van natuur en bos. Meer concreet gaat het om de volgende elementen:
1. Met overheidsmiddelen kunnen er geen aankopen meer plaatsvinden in functie van natuur en bos in het herbevestigd agrarisch gebied of agrarisch gebied dat is aangeduid in een ruimtelijk uitvoeringsplan. De enige uitzondering hierop zijn de gronden die gelegen zijn in Natura 2000-gebieden of het Vlaams Ecologisch netwerk (VEN);
2. Er wordt een voorkooprecht ingesteld voor het overige agrarisch gebied (dat niet gevat is door het eerste principe) voor actieve landbouwers op basis van de schattingsprijs (die zal worden bepaald door de Vlaamse Belastingadministratie). Dat voorkooprecht zal gelden indien de Vlaamse overheid of natuurorganisaties kandidaat-koper zijn met de bedoeling om natuur of bos te realiseren. Opnieuw geldt hier een uitzondering voor gronden gelegen in Natura 2000-gebieden of het Vlaams ecologisch netwerk (VEN);
3. Naar analogie is in het Vlaams regeerakkoord afgesproken dat een voorkooprecht wordt ingevoerd voor het Agentschap Natuur en Bos of terreinbeherende verenigingen in VEN en de groene bestemmingen.
Wat zegt Boerenbond?
Om ook zelf aan het beleid constructieve krijtlijnen te kunnen meegeven, heeft Boerenbond in juni samen met hun provinciale bestuursleden en het Hoofdbestuur discussies gevoerd. Ze kwamen tot een aantal verfijnde beleidsaanbevelingen.
Voorkooprecht groene bestemmingen
Boerenbond vraagt al lang dat natuur of bos maximaal in groene bestemmingen wordt gerealiseerd om zo het agrarisch gebied te vrijwaren. Toch mag dit principe niet blind worden toegepast. "Er is namelijk ook nog heel wat landbouwgebruik in groene bestemmingen en niet zelden gaat het zelfs om gronden die een belangrijke rol spelen in de bedrijfsvoering (bijvoorbeeld huiskavels). Daarom vinden we het niet meer dan logisch dat de meest gevoelige gebieden met belangrijke landbouwpercelen voor betrokken bedrijfsvoeringen (onder meer huiskavels) een planologische correctie krijgen. Dat is geen eenvoudige oefening, maar gezien de situatie in beide richtingen is scheefgegroeid, blijven we hameren op deze vraag."
Een belangrijke rode lijn is alvast het voorkooprecht van de zittende pachter: dat moet altijd blijven spelen. "Het Vlaams pachtdecreet werd nog maar pas vorige legislatuur goedgekeurd en bevat al een aantal belangrijke correcties, die de leefbaarheid van de bedrijven moet beschermen. Aan die regeling zijn lange politieke discussies voorafgegaan en het bereikte compromis mag dan ook niet op de helling worden gezet."
Natura 2000-gebieden
Het regeerakkoord wil duidelijk blijven inzetten op de aankoop van gronden binnen Natura 2000-gebieden. Dit is niet onlogisch gezien de Europese doelstellingen die hier aan de orde zijn.
Maar dat mag geen vrijgeleide zijn voor een blind aankoopbeleid wars van de situatie op het terrein. Vandaag is er in die Natura 2000-gebieden overigens al een voorkooprecht, maar dat is beperkt tot de groene bestemmingen. In die gebieden is er echter ook nog een grote oppervlakte bestemd als agrarisch gebied, namelijk in speciale beschermingszone Habitatgebieden (SBZ-H: 18.000 ha) en in speciale beschermingszone Vogelrichtlijngebieden (SBZ-V: 40.733 ha).
"Binnen de vogelrichtlijngebieden kunnen we niet begrijpen dat er een uitbreiding zou volgen van het aankoopbeleid, wat nu beperkt is tot een voorkooprecht binnen de groene bestemmingen. Binnen deze gebieden is er namelijk vaak nog een belangrijk landbouwareaal aanwezig. In die Vogelrichtlijngebieden zijn er eerder kwalitatieve (houtkanten, graslandbeheer …) dan kwantitatieve doelstellingen aan de orde waar landen tuinbouwers mits een correct instrumentarium en het broodnodige langetermijnperspectief aan kunnen bijdragen."
Binnen de Habitatrichtlijngebieden is het verhaal complexer. "Daar is het in eerste instantie nodig om zowel op Vlaams als op Europees niveau een dringende evaluatie te maken van de implementatie van de Habitatrichtlijn. We zijn ondertussen al meer dan tien jaar na de goedkeuring van de doelstellingen voor die gebieden en in die periode is zowel de ecologische als de economische situatie geëvolueerd en veel complexer geworden. De steeds groter wordende impact voor onze land- en tuinbouw (bij uitbreiding voor meerdere economische activiteiten, zoals onlangs nog bleek uit de vernietiging door de Raad van State van GRUP Nelissen), de klimaatverandering en de impact van exoten noopt echt tot een grondige evaluatie die onderzoekt welke doelstellingen al dan niet haalbaar zijn in Vlaanderen en welke maatschappelijke kosten we bereid zijn daarvoor te dragen."
Bovendien ontbreekt tot op heden nog steeds een duidelijke planmatige aanpak en visie over de manier waarop de instandhoudingsdoelstellingen in Vlaanderen worden geïmplementeerd. "Dat is verwonderlijk aangezien in 2014 al decretaal is vastgelegd dat dit moest worden voorzien in een Vlaams Natura 2000-programma en de opmaak van een individueel managementplan voor de 38 SBZ in Vlaanderen. Zo'n managementplan is het centrale instrument waarmee de voortgang van de implementatie van de natuurdoelen van een speciale beschermingszone wordt bijgehouden en aangestuurd. Dit zou in cyclussen van zes jaar moeten worden bijgestuurd en is cruciaal om zowel de zoekzones te schrappen als om rekening te houden met de aanwezige landen tuinbouwactiviteiten."
Dat alles blijft tot op heden dode letter, maar is voor de landbouwsector wel cruciaal om het perspectief te kennen van de aanwezige land- en tuinbouwactiviteiten.
"We waarschuwen daarom nog maar eens voor een onsamenhangend aankoopbeleid in de Habitatrichtlijngebieden. Zowel omwille van ecologische als economische redenen is het cruciaal dat er eerst een visie komt die per gebied vastgelegd wordt binnen een managementplan. Boerenbond kijkt de uitvoering van het Vlaams regeerakkoord en het nieuwe grondenbeleid met veel belangstelling tegemoet en blijft ondertussen op dezelfde nagel kloppen: bescherm het agrarisch gebied en vrijwaar onze waardevolle landbouwgronden voor onze professionele land- en tuinbouwers."
Een grote stap vooruit
"Het is een grote stap voorwaarts dat er geen aankopen meer kunnen plaatsvinden voor natuur en bos in het herbevestigd agrarisch gebied en het agrarisch gebied aangeduid in een ruimtelijk uitvoeringsplan (554.000 ha). Ook het voorkooprecht voor landbouwers in het overige agrarisch gebied is een stap in de goede richting. Mits een doordachte implementatie lijken dat inderdaad waardevolle instrumenten en principes om in agrarisch gebied het juiste gebruik te bestendigen. Hierbij is het wel van belang dat het voorkooprecht van de pachter beschermd wordt. De uitvoering van alle principes uit het regeerakkoord vereist nieuwe decreten en besluiten. We verwachten dat hiervoor de komende weken of maanden voorstellen van de regering zullen komen en staan klaar om onze stem te laten horen. Belangrijk dat het voorkooprecht van de pachter beschermd wordt."
Bron: Boerenbond
