Tomaten worden in Vlaanderen en Nederland al decennialang succesvol geteeld via het hogedraadsysteem. Toch blijft de arbeidsintensiteit, met hoge kosten en beperkte beschikbaarheid van geschikt personeel, een grote uitdaging. Hoewel automatisatie via robots al lang wordt onderzocht, blijft een grootschalige doorbraak voorlopig uit. Binnen Agrotopia wordt daarom geëxperimenteerd met een vernieuwend teeltsysteem waarbij tomaten op mobiele goten worden geteeld, geïnspireerd op de slateelt. Dit biedt perspectief op arbeidsbesparing, hogere plantdichtheid en een betere afstemming op de lichtbehoefte van het gewas. 
© Inagro
Arbeidsintensieve teelt
Tomaten worden in Vlaanderen en Nederland al sinds de jaren '80 geteeld op een wijze die quasi ongewijzigd is gebleven. De jongplanten worden met hun substraatblokje op een grotere substraatmat of -pot geplaatst en opgebonden aan een koord, het zogenaamde hogedraadsprincipe. De goten zijn statisch en enkel door het aanhouden van extra scheuten kan de plantdichtheid in relatief beperkte mate worden aangepast tijdens het seizoen. In onze streken werd dit teeltsysteem geoptimaliseerd met als gevolg dat we tot de absolute wereldtop behoren op vlak van productiviteit en duurzaamheid.
Toch blijft arbeid een grote uitdaging. De vele teelthandelingen (clipsen, zakken, gewasonderhoud, bladeren snijden, oogsten,...) vragen om getraind personeel wat niet altijd voorhanden is en tot hoge kosten leidt. Hoewel er al jaren wordt uitgekeken naar geautomatiseerde robots, die zich door het gewas begeven, blijft een grootschalige doorbraak voorlopig uit.
Wat als we het werk naar de robot brengen?
Begin de jaren 1900 zag men in dat het principe van een lopende band, waarbij het werk naar de mens kwam en de mens zich niet meer naar het werk moest verplaatsen, de productie sneller, goedkoper en mindere arbeidsintensief kon maken. Anno 2025 merken we dat de meeste automatisatie-oplossingen voor vruchtgroenten zich focussen op mobiele robots en sensoren die zich doorheen het gewas moeten navigeren om in uitdagende omstandigheden acties uit te voeren.
Geïnspireerd door sla op MGS
Maar wat als we het omdraaien? Wat als we de planten (het werk) naar de robot (de mens) brengen, zoals in de slateelt al jaren gebeurt met mobiele gotensystemen (MGS)? Dat idee vraagt om een fundamentele systeemvernieuwing, want de tomatenplanten zoals we ze nu kennen, ruim 10m lang, lenen zich allerminst voor dit systeem.
Toch biedt het concept interessante perspectieven. Door de planten mobiel te maken, kunnen ze naar oogst- of bladsnijstations worden gebracht waar robots de nodige handelingen uitvoeren. Dit soort systemen zijn eenvoudiger (en goedkoper) te ontwikkelen dan systemen op buisrailwagens. Bovendien biedt dergelijk systeem interessante perspectieven naar procesoptimalisatie zoals de afstemming van de plantdichtheid op de lichtvraag van het gewas.
© Inagro
Van idee naar praktijk
Tijdens de opening van Agrotopia in 2021 werd het belang van systeemvernieuwing al benadrukt. Franky Galle, jarenlang actief als tomatenteler, stelde toen voor om tomaten te telen op een mobiel gotensysteem, geïnspireerd op de slateelt. Sindsdien is het idee verder uitgewerkt binnen het onderzoeksteam van Inagro. Dit doet men bij Inagro in Agrotopia in samenwerking met technologiebedrijven Ridder, Hortiplan en Van der Hoeven Horticultural Projects, die al 5 jaar onderzoek doen naar korte tomaten op mobiele goten. Er wordt actief kennis uitgewisseld en gezamenlijk gebouwd aan een toekomstgerichte glastuinbouw.
© Inagro
Proefopzet van vertical farm naar mobiele goten
Dit jaar werd het idee uitgewerkt binnen het GMO-programma van REO-veiling.
- Op 16 juni werd de kerstomaat 'Culturion' (Nunhems) gezaaid in steenwolblokjes van 4x4 cm.
- De opkweek gebeurde onder verschillende lichtregimes in de vertical farm in Beitem. Er wordt onderzocht welke belichtingsstrategieën tot de meest geschikte plantarchitectuur leiden. Omdat de onderzoekers compacte planten willen werd het aandeel blauw erg hooggehouden.
- De eerste lading planten verhuisde drie weken later al naar een MGS-systeem in Agrotopia, waar ze nog 10 dagen blauwrijk assimilatielicht ontvingen.
- Een tweede reeks planten volgde 10 dagen later en moest het bij aankomst direct zonder extra licht stellen. Door de goede weersomstandigheden en het vele natuurlijke licht half juli merken de onderzoekers dat de planten die eerst werden getransfereerd een groeivoorsprong vertonen. Ook was het opletten geblazen voor oedeem; hiervoor mocht de RV in de container niet te hoog oplopen, ook niet 's nachts.
© Inagro
Een nieuw systeem vraagt om aanpassingen
Het nieuwe teeltsysteem vraagt ook om een herdenking van het gewasonderhoud.
- Om de planten mobiel te houden, werd beslist slechts twee trossen per plant aan te houden en daarna te toppen zodat planten van ongeveer 60 cm bekomen worden. Bij het doorlopen van de verschillende teeltfases (opkweek, vruchtzetting, -ontwikkeling, -afrijping) wordt de plantdichtheid aangepast aan de lichtnoden van het gewas door de gootafstand te wijzigen.
- Ondanks de gemiddeld hogere plantdichtheid dan normaal, waarbij de planten elkaar wat ondersteunen, is omvallen toch een reëel risico, zeker tijdens de gootverschuivingen. Om deze reden werd op elke sla-goot een systeem gebouwd waaraan de planten kunnen worden gefixeerd.
- Tijdens de proefuitvoering wordt verder geëvalueerd hoe de goten verder gemodificeerd kunnen worden en wat de impact is op de productiviteit en vruchtkwaliteit.
Bron: Inagro
