Klimaatverandering, globalisering van ziekten en het verdwijnen van chemische middelen stellen de Nederlandse land- en tuinbouw voor een dwingende opgave: weerbare teeltsystemen ontwikkelen.
Dat begint bij veredeling van nieuwe rassen. Raoul Haegens werkt aan de criteria en faciliteiten die daarvoor nodig zijn. LTO'er Ron Mulders bevestigt in het 24e nummer van Buitenstebinnen van Naktuinbouw: "Daarover is geen discussie."
Links: Ron Mulder: "Veredeling moet toegankelijk blijven voor iedereen. Zeker als we naar duurzame systemen met minder middelen toe willen." Rechts: Raoul Haegens: "Weerbaarheid gaat over resistenties tegen ziekteverwekkers, maar weerbare rassen moeten ook bestand zijn tegen droogte, kou of zout."
Raoul Haegens, domeinhoofd Identiteit & Rassenonderzoek bij Naktuinbouw, houdt zich bezig met resistenties en het toetsen ervan. "Weerbaarheid gaat over resistenties tegen ziekteverwekkers, maar het wordt breder. Weerbare rassen moeten ook bestand zijn tegen droogte, kou of zout. We zullen dat niet meteen gaan toetsen, maar klimaatbestendigheid is allang geen extraatje meer. Dat speelt al in de veredeling van landbouwgewassen en in de groenteteelt. In de sierteelt is het pas echt gaan leven sinds de energiecrisis."
Deze zomer nam Naktuinbouw nieuwe klimaatcellen in gebruik. Daarmee kunnen planten onder gecontroleerde omstandigheden getest worden op verschillende combinaties van ziekten en stressfactoren. "Op 1 juli zijn we open gegaan. Je kunt dan veel efficiënter en sneller testen. Meer combinaties, waarvoor minder ruimte nodig is. En dat geeft dus snellere inzichten voor veredelaars."
Stapeling van resistentiegenen
De genetica speelt een steeds grotere rol. "We zien een toename in stapeling van resistentiegenen. Daarmee kunnen veredelaars rassen ontwikkelen, waarmee telers het middelengebruik terugdringen. Maar is zo'n gestapeld ras ook echt bestendig genoeg? Dat wordt een discussie. Je moet de genetische informatie goed analyseren en benutten."
Volgens Ron Mulders, portefeuillehouder Gezonde Planten bij LTO, is die ontwikkeling hard nodig. "De ziektedruk neemt toe, en tegelijk verdwijnt het aantal toegelaten synthetische middelen. Er is een file ontstaan bij de toelating van nieuwe (groene) middelen. Telers willen vergroenen, maar verliezen tegelijk de middelen die ze nodig hebben om hun gewassen te beschermen. Als je alles geprobeerd hebt en het werkt niet, heb je echt een probleem."
LTO Nederland benadrukt de noodzaak van een paradigmaverschuiving naar weerbare planten en teeltsystemen. Gewassen moeten tegen een stootje kunnen en teeltsystemen zijn grotendeels zelfregulerend. Ziekten en plagen krijgen daardoor minder kans, zodat de noodzaak om in te grijpen tot een minimum beperkt blijft. Resistenties tegen ziekteverwekkers helpen daarbij.
Nieuw EU-beleid, nieuwe eisen aan rassen
De Europese Commissie werkt aan nieuwe wetgeving voor uitgangsmateriaal. Nederland heeft zich hardgemaakt voor een belangrijke aanpassing: om de mogelijkheid te behouden een nieuw ras al op de markt te brengen tijdens de registratieperiode. "Dat is een grote stap vooruit," zegt Haegens. "Tegelijkertijd worden de eisen strenger. De Commissie hangt sterk aan duurzaamheid. Resistentie, energiegebruik en andere kenmerken gaan zwaarder meewegen."
De impact van die ontwikkeling zal ook voelbaar worden in de protocollen van UPOV, de internationale organisatie die kwekersrecht regelt. "Vorig jaar vroeg UPOV aan lidstaten om resistentiekenmerken die nationaal gebruikt worden internationaal te delen, om gebruikte resistentiekenmerken in beeld te krijgen. In mais, graan en boon is het in veel landen al verplicht om een resistentietoets uit te voeren voor het verkrijgen van kwekersrecht."
In Nederland geldt die verplichting nog niet in landbouw- of siergewassen, maar wel voor groentegewassen. Uit het DUS-onderzoek blijkt dat al 90% van de groenterassen op resistenties wordt getoetst. Resistentieveredeling in de sierteelt is nog lang niet zover. Haegens: "Het komt zeker op gang en er liggen mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan roest in chrysant."
Schoon uitgangsmateriaal is het begin
Voor LTO is duidelijk: de weg naar een weerbare teelt begint bij het teeltmateriaal. Ron Mulders: "Als handelsland hebben we te maken met wereldwijde exportstromen. Daar kunnen ziekteverwekkers in meekomen. Import en export moeten volgens de regels verlopen, daar mag je niet mee rommelen. Daarom heeft Naktuinbouw voor mij die controlerende rol. Daarnaast is de keuringsinstantie dienstbaar in het veredelingstraject daar naartoe. Onmisbaar. Een weerbare teelt begint bij schoon teeltmateriaal en de borging daarvan."
Kleine veredelaars ondersteunen
Niet elk bedrijf kan zelf complexe genetische analyses uitvoeren. Haegens: "De grote bedrijven richten zich op een beperkt aantal gewassen. Kleine veredelaars hebben vaak onvoldoende middelen. Via het Platform Versnelling Resistentieveredeling Sierteelt willen we die partijen ondersteunen. Met collecties, kennisdeling en precompetitieve samenwerking."
Dat platform – een samenwerking van Greenport Aalsmeer, Vertify, Plantum, Hogeschool Inholland en Naktuinbouw – werkt aan een roadmap en actieplan. Onderwerpen zijn onder meer moleculaire merkers, pathogeenverzamelingen en het delen van praktijkkennis. Mulders onderschrijft het belang: "Veredeling moet toegankelijk blijven voor iedereen. Zeker als we toe willen naar duurzame systemen met minder middelen."
Resistentie speelt een rol in toekomstige handel
Haegens voorziet ook veranderingen in de internationale handelspraktijk. "Nu gelden bij export vooral fytosanitaire eisen. In de toekomst kunnen landen resistentie-eisen gaan stellen." Hij noemt de aardappel als voorbeeld, omdat dit gewas vegetatief wordt vermeerderd. Met het plantmateriaal kan bijvoorbeeld een ziekteverwekker als phytophthora meereizen. Een uitbraak kan de voedselzekerheid in gevaar brengen. "Er zijn inmiddels tien genen bekend die gelinkt zijn aan de aardappelziekte. Je kunt je voorstellen dat in de toekomst landen eisen dat een nieuw ras minimaal drie genen bevat."
Een ander voorbeeld is de resistentie voor ToBRFV. "Het kan zijn dat je in de toekomst alleen resistente rassen mag verhandelen of exporteren. Ik denk ook dat er eisen komen voor onderstammen voor tomaat. Met niet resistente rassen sleep je nematoden over de wereld. Natuurlijk duurt het nog lange tijd voor dergelijke maatregelen mogelijk van kracht worden, maar we moeten er als Naktuinbouw wel op voorsorteren."
Samen verantwoordelijkheid nemen
Beide mannen pleiten voor gezamenlijke actie. Haegens: "Naktuinbouw doet meer dan alleen keuren. In het voortraject kunnen we ook helpen om onderscheid te maken op rassen. Bijvoorbeeld met resistentietoetsen, het bepalen van genetische merkers en van inhoudsstoffen. Dat geeft veredelaars handvatten om hun veredelingsprogramma's te verbeteren." Mulders vult aan: "Boeren en tuinders zijn geen vervuilers en spuiten liever niet. We maken gezond voedsel en mooi groen. Maar we moeten wel stappen vooruit maken, niet alleen op gebied van exportkeuringen, maar ook in het veredelingstraject daar naartoe. Als we willen dat de maatschappij ons waardeert, moeten we laten zien welke stappen we nemen. We lossen het alleen samen op."
