In november 2018 werd in Duitsland de eerste ToBRFV-uitbraak ontdekt in 7 tomatenkassen in Noordrijn-Westfalen. Slechts een maand later, in december 2018, meldde Italië de eerste detectie van de ziekte en sindsdien sneeuwbalt deze de hele wereld over. Getroffen telers moeten ofwel productieverliezen accepteren of grondig desinfecteren en er het beste van hopen, iets wat niet mogelijk is bij het telen in de vollegrond, omdat het virus daar jarenlang in blijft zitten. Dus wat zijn de gevolgen van het virus voor de tomatenhandel? Gezien het feit dat de vraag zelden daalt, is de vraag of landen die veel importeren, zoals Duitsland, dit hebben gevoeld in hun tomatenvoorraden?
Een verstrengeling
"De meeste tomaten die in Duitsland worden geconsumeerd, worden geïmporteerd uit andere landen. Daar kunnen zeker besmette partijen tussen zitten," laat het Julius Kühn Instituut (JKI) deze zomer weten. "Aangezien de geconsumeerde vruchten normaal gesproken niet in contact komen met de productiefaciliteiten, zien we momenteel geen negatieve gevolgen voor onze lokale tomatenproducenten. De meest waarschijnlijke manier om het virus in Duitse kassen of velden te introduceren is via besmette zaden of jonge geïmporteerde planten. Daarom wordt er meer getest en zijn professionele telers en overheidsinstanties voor fytosanitaire zaken zich bewust van het risico op virusinfecties. Of en hoe dit de leveringen zal beïnvloeden, kunnen we niet voorspellen."
Wat wel zeker is, is dat de aanwezigheid van het virus in Duitse tomatenkassen is vastgesteld. "In de afgelopen jaren zijn er in Duitsland enkele geïsoleerde gevallen geweest van ToBRFV in tomatenkassen, die zijn bestreden door de gewasbeschermings-autoriteiten," aldus het JKI.
Met andere woorden, het wordt moeilijk om in te schatten in welke mate het rugosevirus de tomatenhandel heeft beïnvloed. Ook een blik op de consumentenprijzen werpt niet echt licht. "We zien al een paar jaar prijsstijgingen," zegt Fabrizio de Giacomi, verantwoordelijk voor de afdeling groothandelsmarkten bij de Borsa Merci Telematica, een Italiaans overheidsorgaan dat toezicht houdt op de goederenbewegingen in het land. "Tegelijkertijd is het echt moeilijk te zeggen in hoeverre de energiecrisis en fytosanitaire problemen van invloed zijn geweest op de tomatenaanvoer."
Wat wel zeker is, is dat de markt behoorlijk 'raar' is geweest," merkt Fabrizio op. "De afgelopen jaren zijn de tomatenprijzen zelden sterk gestegen, zelfs wanneer de Nederlandse en Italiaanse producties elkaar overlapten."
Hoewel de prijs niet vaak is gestegen, is deze ook niet significant gedaald. "Door het gebrek aan export naar de Russische markt had ik verwacht dat de tomatenprijzen iets zouden dalen. Integendeel, die zijn de laatste tijd juist gestegen."
Het is echter niet eenvoudig om te bepalen wat precies de oorzaak is van de genoemde prijsstijgingen. "Er is nooit één enkele factor die de handel beïnvloedt. Meestal zijn het niet alleen fytosanitaire kwesties, maar ook klimaatomstandigheden, energieprijzen enzovoort. Deze dragen allemaal bij aan prijsstijgingen."
Dat zegt ook Hans-Christoph Behr, hoofd tuinbouw/biologische tuinbouw/marktonderzoek bij AMI, een bedrijf dat de Duitse tuinbouwmarkt analyseert. "Het is moeilijk om precieze gegevens te krijgen over het effect van de ToBRFV op de tomatenimport, omdat het een ziekte is die telers verplicht om onmiddellijk bepaalde acties te ondernemen, zoals het in quarantaine plaatsen van planten of ze zelfs helemaal verwijderen. Daarom wordt er nauwelijks over gesproken en is er geen goede informatie over de effecten van de ToBRFV op de tomatenimport."
Net als zijn Italiaanse collega vermeldt ook Hans-Christoph dat er naast het rugosevirus nog andere dingen zijn die van invloed kunnen zijn op de tomatenimport. "ToBRFV is een reden, maar daarnaast had je stijgende energieprijzen en tegenvallende economische resultaten in voorgaande seizoenen in bijvoorbeeld Spanje."
Antwoorden zoeken in prijzen
Een prijsvergelijking laat inderdaad zien dat de prijzen de afgelopen drie jaar enigszins gelijk zijn gebleven. "In januari en februari van 2021-22-23 had een normale maat trostomaat vergelijkbare prijzen gedurende drie jaar," zegt Hans-Christoph. In januari 2021 was de consumentenprijs voor trostomaten op de Duitse markt € 2,51. In 2022 was dat € 3,26 en in 2023 ging het terug naar € 2,79. ToBRFV heeft dus zeker invloed gehad op de tomatenimport in Duitsland, maar er is gewoon niet genoeg nauwkeurige informatie om dat specifiek vast te stellen.
Italiaanse telers vechten tegen het virus
Terwijl Hans-Christoph zegt dat telers niet graag praten over hun problemen met het rugosevirus, gaf deze Siciliaanse teler openheid van zaken over hun problemen. "In de hele regio Sicilië hebben telers te maken gehad met het rugosevirus," zegt Salvo Astuto van Op Platinum. "Het verhaal is ongeveer hetzelfde voor elke teler. In het begin zie je dat sommige planten problemen hebben met zowel de vegetatieve fase als met het fruit. Labtests tonen dan aan dat er een nieuw virus in de kas zit. Veel Siciliaanse telers hadden daardoor problemen met de export van tomaten naar Duitsland."
Het gezegde luidt: alles waar je niet dood aan gaat, maakt je sterker. Hetzelfde kan gezegd worden over het rugosevirus voor telers zoals Op Platinum. Door de virusuitbraak op Sicilië zijn veel bedrijven begonnen met het implementeren van ongekende fytosanitaire procedures. "Grotere en beter gestructureerde bedrijven zoals het onze konden snel actie ondernemen en methodes implementeren om te voorkomen dat het virus in de kas terecht zou komen," merkt Salvo op. "We zijn bijvoorbeeld gestopt met het telen in aarde en volledig overgestapt op hydrocultuur."
In andere landen is dit anders. In Nederland zijn bedrijven bijvoorbeeld overgestapt op andere teelten vanwege de hardnekkigheid van het virus. In combinatie met de energiecrisis is het tomatenareaal in de winter afgenomen.
Hoewel veel Siciliaanse telers getroffen werden door het virus, stegen de exportvolumes naar Duitsland. "Zelfs tijdens de slechtste periodes daalden de volumes niet. Dat kan gedeeltelijk worden verklaard door het feit dat wanneer de prijzen stijgen, het gemakkelijker is om producten van lagere kwaliteit te verkopen."
Het is echter niet alleen een kwestie van marktprijsschommelingen, maar ook van wat telers aanbieden. "Onze exportvolumes naar Duitsland zijn onlangs gestegen, omdat onze producten voldeden aan de eisen waar consumenten veel vraag naar hebben. We richten ons er bijvoorbeeld op om klanten producten te bieden die niet alleen lekker zijn, maar vooral gezond, zoals blijkt uit onze 'zero nikkel-residu' tomaten en aubergines. Tegelijkertijd exporteren we alleen onze beste producten. We voeren een uiterst zorgvuldige selectie uit en alles wat niet aan onze hoge normen voldoet, gaat nergens naartoe."
Hoewel er wat hobbels zijn geweest met betrekking tot de Italiaanse tomatenexport naar Duitsland, zegt Salvo dat ze het probleem kunnen beperken door voorop te blijven lopen en steeds meer hygiënemethodes te implementeren.
Belgische telers wisselen van gewas
Ook Geert Koyen, verkoopverantwoordelijke voor het Duitstalige gebied bij Coöperatie Hoogstraten, vertelt over hun problemen met het rugosevirus. Tegelijkertijd geeft hij aan dat de glastuinbouw met veel uitdagingen tegelijk te maken heeft gehad. "In de winter hadden we wat minder productie door de energiecrisis. De vraag was er wel, maar we konden er niet aan voldoen omdat we kleine volumes in productie hadden."
Maar naast de energiecrisis was er ook nog ToBRFV. "We zaten niet zonder, om het zo maar te zeggen, net als veel telers hier in Europa. We hebben veel maatregelen genomen om het buiten de deur te houden en we zijn erin geslaagd om er met een kwaliteitsproduct uit te komen."
Interessant genoeg zijn sommige tomatentelers die daarmee worstelden overgestapt op de komkommerteelt. "Het was inderdaad interessant om te zien dat sommige telers stoppen met tomaten om de situatie tot rust te brengen en een tijdje over te schakelen op komkommers."
Dus alhoewel ToBRFV zeker van invloed is geweest op het beschikbare volume tomaten is het bijna onmogelijk om dat te kwantificeren, omdat er meerdere factoren in het spel zijn, zoals de energiecrisis en klimaatschommelingen, die van invloed zijn op telers. Wat wel zeker is, is dat de vraag er is.
Dit artikel is eerder verschenen in de editie van Primeur voor de Fruit Logistica 2023. Klik hier om deze editie te lezen.
