Met je smartphone meten hoe schoon de lucht is, of eten vers is en of een bultje kwaadaardig is of niet. Dit is allemaal een heel stuk dichterbij gekomen dankzij een nieuwe spectrometer die zo klein is, dat hij eenvoudig en goedkoop in een mobiele telefoon opgenomen kan worden. Het aan de TU Eindhoven ontwikkelde sensortje is bovendien net zo nauwkeurig als gangbare, tafelgrote modellen gebruikt in de wetenschap. De onderzoekers presenteren hun uitvinding op 20 december in het journal Nature Communications.
Anlyseren
Spectrometrie, het analyseren van het zichtbare en onzichtbare licht, kent enorm veel toepassingen. Elk materiaal en elk weefsel heeft zijn eigen 'voetafdruk' qua absorptie en reflectie van licht, en is daardoor te herkennen met spectrometrie. Maar nauwkeurige spectrometers zijn groot. Dat komt doordat zo'n apparaat het licht splitst in verschillende kleuren (frequenties), die apart gemeten worden. Vlak na de lichtsplitsing overlappen de bundels van verschillende frequenties elkaar nog; zeer nauwkeurige metingen kunnen daarom pas op tientallen centimeters na de splitsing gedaan worden.
Sensor
De Eindhovense onderzoekers ontwikkelden een ingenieuze sensor die op een heel andere manier tot net zo nauwkeurige metingen komt. Ze ontwikkelden hiervoor een speciale 'photonic crystal cavity', een 'val' van slechts een paar micrometers groot waar invallend licht niet uit kan ontsnappen. Deze val zit in een membraan, waarin het gevangen licht een klein elektrisch stroompje opwekt, en dat wordt gemeten. Promovendus Žarko Zobenica maakte de cavity zo, dat die heel nauwkeurig is: hij houdt licht vast van slechts een heel klein frequentiegebiedje en het licht op die frequentie kan hij dus meten.
Membranen
Om een groter frequentiegebied te kunnen meten, legden de onderzoekers twee van hun membranen heel vlak boven elkaar. De twee membranen beïnvloeden elkaar: verandert de afstand ertussen zelfs maar een heel klein beetje, dan schuift ook de lichtfrequentie op die de sensor kan waarnemen. Dus incorporeerden de onderzoekers, onder leiding van hoogleraar Andrea Fiore en universitair hoofddocent Rob van der Heijden, een MEMS (een micro- elektromechanisch systeem). Dit elektromechanisch bewegingsmechanisme laat de afstand tussen de membranen variëren en daarmee de gemeten frequentie. Zo beslaat de sensor uiteindelijk een golflengtegebied van circa dertig nanometer. Binnen dit gebied kan de spectrometer grofweg honderdduizend frequenties onderscheiden, wat uitzonderlijk nauwkeurig is. Dit wordt mogelijk gemaakt doordat de onderzoekers de afstand tussen de membranen op enkele tientallen femtometers (10-15 meter) nauwkeurig kunnen bepalen.
Bruikbaarheid
Om de bruikbaarheid aan te tonen, maakte het onderzoeksteam meerdere toepassingen, onder meer een gassensor. Ook maakten ze een extreem gevoelige bewegingsmeter, door slim gebruik te maken van het feit dat de waargenomen frequentie verandert wanneer de twee membranen ten opzichte van elkaar bewegen.
Hoogleraar Fiore verwacht dat de nieuwe spectrometer pas over zo'n vijf jaar of meer zijn intree in smartphones doet, want het bestreken frequentiegebied is nu nog te klein. De meter beslaat nu een paar procent van het meest bruikbare spectrum, het nabij-infrarood. Zijn groep gaat daarom werken aan het verbreden van het waarneembare spectrum. Ook gaan ze nog een extra element integreren met de micro-spectrometer: een lichtbron. Daarmee wordt de meter onafhankelijk van externe bronnen.
Belangrijk element
De verwachting is dat micro-spectrometers uiteindelijk net zo'n belangrijk element worden van de smartphone als de camera vanwege de enorme breedte qua toepassingen. Denk aan het meten van CO2, rookdetectie, het vaststellen welk medicijn je vast hebt, het meten van de versheid van etenswaren, het meten van je bloedglucosespiegel, enzovoorts.
Bron: TU Eindhoven
