Op verzoek van LTO Groeiservice en Productschap Tuinbouw is door PPO-agv een inventarisatie gemaakt van diverse soorten afrasteringen tegen hazen en de praktijkervaringen daarmee. Ook zijn de kosten in beeld gebracht. Uit de praktijk blijkt dat men beter kan investeren in een systeem dat hazen goed buitensluit dan in een goedkopere oplossing, waarmee men toch nog schade ondervindt. Met een elektrisch netwerk blijkt hazenschade nagenoeg volledig te voorkomen. De kosten zijn niet alleen afhankelijk van het gebruikte materiaal, maar ook van de omvang van de percelen. Behalve met de aanschafkosten moet men ook rekening houden met extra arbeid, want een goed werkend systeem is erg bewerkelijk.
Soorten afrasteringen
Afrasteringen tegen hazen zijn er in vele soorten en maten. Er zijn 3 basistypen te onderscheiden: gewoon gaas, elektrisch draadraster en elektrisch gaasnetwerk.- Gaas: kippengaas tegen hazen heeft een maaswijdte van maximaal 5 cm en moet 1,80 meter hoog zijn, vastgemaakt aan rasterpalen. Verder zijn spandraden op 50 cm hoogte nodig en langs de bovenzijde van het gaas.
- Elektrisch draadraster: dit raster bestaat uit 2 tot 4 draden bevestigd op rasterpalen en voorzien van accustroom. Een effectief elektrisch draadraster is minimaal 30 cm hoog en heeft minimaal 3 draden (op elke 10 cm) op rasterpalen. Het is goedkoper dan gaas en eenvoudiger te plaatsen. Ook de combinatie van gaas en elektrische draden wordt in de praktijk gebruikt.
- Elektrisch gaasnetwerk: vaak bestaat dit uit kunststof net met geleidend draad, gevoed met accustroom. De netten zijn vrij gemakkelijk aan te brengen en te verwijderen.
Praktijkervaringen
Via interviews en literatuur zijn in totaal 12 ervaringen bij vollegrondstelers met afrasteringen verzameld. De schade die hazen kunnen aanrichten verschilt van gewas tot gewas. Vooral venkel is bij de hazen erg in trek en de schade kan in dit gewas groot zijn. In de periode tussen kiemplant en een gewas van circa 15 cm worden de venkelplantjes volledig weggevreten. Een geïnterviewde teler overweegt om vanwege hazenschade op bepaalde plaatsen geen venkel meer te zetten. Bij dergelijke hoogsalderende groentegewassen zal de te besparen opbrengst door een goede afrastering al gauw opwegen tegen de kosten van een goede afrastering.Gaas
Twee telers gebruiken kippengaas, de ene met een hoogte van 120 cm en de andere met een hoogte van zowel 50 als 80 cm. De maaswijdte was steeds 3 cm. Kippengaas is bedrijfszekerder dan elektrische systemen. De spanning valt niet weg als er onkruid in groeit. Toch werd de werking als ‘matig’ getypeerd. Het biedt geen afdoende bescherming tegen hazen. "Er hoeft er maar één doorheen te komen of men heeft al schade." Een gaasraster is lastig bij het in- en uitrijden wanneer er gespoten moet worden en bij overige gewasverzorging. Het plaatsen en verwijderen van gaas kost vrij veel werk, namelijk ongeveer 3-4 uur/ha voor het neerzetten en 2 uur/ha voor het weghalen. Het materiaal gaat wel vele jaren mee.Elektrisch draadraster
Aanschafkosten voor een elektrisch draadraster zijn relatief laag en het materiaal kan vele jaren gebruikt worden. De arbeid voor het plaatsen is beperkt en varieert van 1 tot 4 uur per hectare. Men vindt een elektrisch draadraster minder bewerkelijk dan de andere systemen. Het elektrisch draadraster voldeed gemiddeld redelijk, maar hield in geen van de gevallen alle hazen tegen. "Hazen die eenmaal bekend zijn met de draden, springen er echter gewoon overheen." Eén teler plaatste het draadraster onder een hoek van 45-50 graden en was zeer positief over het resultaat. Om bewerkingen zoals spuiten te vergemakkelijken gebruikte een andere ondernemer spanveren aan de uiteinden van de draden, zodat men over de draden heen kon rijden, waarna het netwerk zich weer spande. Er was 1 groenteteler die voor de draden lasdraad gebruikte. Lasdraad is relatief goedkoop en zeer effectief doordat het goed geleid. Een andere teler had slechte ervaringen met het elektrische draadraster. Doordat onkruid tegen de draden aan groeide is de werking weg, loopt de accu eerder leeg en gaat kapot. Elektrische draadrasters vragen wel meer toezicht en onderhoud en zijn diefstalgevoelig.Gaas + elektrische draden
3 telers gebruikten gaas + elektrische draden. Bij deze bedrijven komen nog steeds hazen bij de gewassen, maar de indruk bestaat dat de combinatie van rasters plus draden effectiever is dan alleen rasters of alleen draden.Elektrisch netwerk
Op 3 locaties is ervaring opgedaan met een elektrisch netwerk. Een elektrisch netwerk vraagt een behoorlijke investering, maar het bleek dat hazenschade bijna geheel voorkomen kan worden. Het is daarbij wel belangrijk dat het netwerk bij werkzaamheden aan het gewas niet geopend of platgelegd wordt, waardoor hazen binnen de afrastering kunnen worden opgesloten. Het plaatsen van het netwerk plus de stroomvoorziening kost circa 1,5 uur per hectare. Ook voor het opruimen moet men deze tijd rekenen. Het materiaal is wel zeer gewild bij dieven.Conclusies
- Om schade te voorkomen moeten echt alle hazen buitengesloten worden. Als er ook maar 1 haas door komt, is er schade. Daarom is het beter te investeren in een systeem dat hazen volledig buitensluit dan in een goedkopere oplossing waarmee men toch nog schade ondervindt.
- Een combinatie van een gaasraster + elektrische draden bleek beter te werken dan 1 van beide systemen. Bij geen van deze telers werden de hazen echter voor 100 % tegengehouden.
- Een goed geplaatst en goed dichtgehouden elektrisch netwerk blijkt in proeven wel hazenschade te kunnen voorkomen.
- Zoals meestal geldt: hoe effectiever een systeem, hoe hoger de kosten.
- Heeft men echter geïnvesteerd in goed materiaal dan kan men er jaren mee doen.
- Behalve de aanschafkosten moet men ook rekening houden met veel extra arbeid, want een goed werkend systeem is erg bewerkelijk.
- Het raster of netwerk moet goed en stevig geplaatst worden en moet het perceel met het gewas geheel omsluiten.
- Bij gewaswerkzaamheden moet de afrastering zoveel mogelijk gesloten blijven. Regelmatig moet gecontroleerd worden of de afrastering goed strak staat en of er nog voldoende stroomspanning op staat. Als het onkruid tegen het gaas groeit, valt de spanning weg. Het opruimen moet zorgvuldig gebeuren zodat het materiaal meerdere jaren te gebruiken is.
Algemene tips
- Het af te rasteren perceel dient afgejaagd te worden op hazen, anders worden hazen binnen de afrastering opgesloten.
- Het netwerk moet zeer beperkt geopend of platgelegd worden. Hazen weten vaak precies de weg naar een doorgang of een dam.
- Houd elektrisch raster vrij van onkruid om weglekken van stroom te voorkomen.
- Er zijn schrikdraadapparaten met extra vermogen, die minder snel het weglekken van stroom voorkomen
Kosten
Het is onmogelijk een algemene kosten-/batenanalyse te geven omdat de schade verschilt van gewas tot gewas en afhankelijk is van de hazendruk ter plekke. De kosten zijn niet alleen afhankelijk van het gebruikte materiaal, maar ook van de omvang van de percelen. Behalve met kosten als uitgaven voor het materiaal moet men ook rekening houden met hoge arbeidskosten, deze zullen grote verschillen geven zowel tussen gewassen als tussen bedrijven.Bij standaard schrikdraadapparaat neemt de stroomsterkte snel af als onkruid tegen het draad staat. Daarom zijn er accu’s in de handel die het afgegeven vermogen automatisch opvoeren naarmate de afrastering meer belast wordt door kortsluiting via onkruid.
Lege accu's moeten regelmatig opgeladen worden. Een schrikdraad apparatuur met zonnepaneel zorgt voor regelmatige stroomvoorziening: kosten vanaf € 410. Waak tegen diefstal: veranker schrikdraadappratuur stevig en plaats deze uit het zicht. Veeboeren met elektrische afrastering gebruiken voor de stroomvoorziening ook wel het zonnepaneel in combinatie met een drinkwaterpomp.
Bron: Wout Uijthoven en Kees van Wijk, PPO