Er is een toename van bedekte teelt in zowel Nederland als daarbuiten te zien. Op die manier kan worden ingespeeld op onder meer veranderingen in het klimaat, de bevolkingsgroei en wensen van de consument. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen Economic Research en het Centraal Bureau voor de Statistiek in opdracht van en gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. In het rapport wordt de ontwikkeling van de Nederlandse handel in tuinbouwproducten in 2023 beschreven. Verder blijkt uit het rapport dat Nederland een groot aandeel met 57% heeft in de export van kassenbouw.
Beschermde teelt in kassen
De kassenbouw omvat transparante omhullingen voor de productie van groenten, snijbloemen, pot/perkplanten, boomkwekerijproducten en fruit. Het meest bekend zijn de glazen kassen in het Westland, Oostland, Aalsmeer, Venlo en omstreken en AgriPortA7 (West-Friesland). Daarnaast komen ook plastic kassen en betreedbare plastic tunnels voor. Gaaskassen en netkappen voor de buitenteelt van fruit zijn ook overkappingen, maar vallen buiten de definitie. De essentie van een kas is dat het zonlicht doorlaat voor groei en ontwikkeling van het gewas en (deels) bescherming biedt tegen buiteninvloeden, zoals neerslag (regen, hagel, sneeuw), te hoge of te lage temperaturen, wind en in toenemende mate plagen en ziekten. Daarnaast verwarmt de zon het klimaat in de kas zonder gebruik van een brandstof. De ontwikkeling van kassen heeft het mogelijk gemaakt dat gewassen vrijwel jaarrond kunnen worden geteeld en de producten in kwantiteit en kwaliteit aan de wensen van de markt kunnen voldoen.
Glastuinbouw in Nederland
De glastuinbouw in Nederland staat in de wereld op hoog technologisch niveau door de gunstige ligging wat betreft klimaat en afstand tot bevolkingscentra in Europa, in combinatie met het hoge niveau van onderwijs, onderzoek en voorlichting. Het is een voorbeeld van een cluster, in de definitie van Porter (1998). Een cluster bestaat uit onder meer toeleveranciers, primaire producenten, handelaren en dienstverleners op het gebied van kennisontwikkeling, logistiek, financiering en informatietechnologie. In geen enkele andere regio in de wereld liggen deze onderdelen geografisch dichter tegen elkaar aan en nergens anders zijn ál deze onderdelen in de keten van oudsher sterker met elkaar verbonden dan hier in Nederland en in het Westland in het bijzonder.
Golfregio
Het bouwen van kassen vindt niet alleen plaats in Nederland, ook in andere landen zijn kassenbouwers actief. Zo streven landen in de Golfregio naar minder afhankelijkheid van voedselimport, ook omdat klimaatveranderingen, watertekorten en wisselende geopolitieke verhoudingen de voedselvoorziening onvoorspelbaarder maken. In het Saoedi-Arabië bijvoorbeeld wordt door een investeringsprogramma 'Vision 2030' gestreefd naar meer voedselzekerheid en zelfvoorziening. Landbouw is één van vijf strategische sectoren in deze visie en kassenbouw speelt hierin een rol. Uit officiële statistieken blijkt dat Saoedi-Arabië ongeveer 3.536 ha kassen had in 2018. Dit zijn (nog) niet allemaal hightechkassen. Bij de bouw van kassen voor het NEOM-project, onderdeel van genoemde visie, zijn ook Nederlandse kassenbouwers betrokken. Twee proefkassen moeten eind 2024 gereed zijn.
Hoogwaardige kassen
De basis voor de huidige export van Nederland is een professionele thuismarkt met een innovatieve sector die is opgebouwd vanuit een netwerk van ondernemers, kennisinstellingen en overheden. De kassenbouwsector heeft hoogwaardige kassen ontwikkeld die over de hele wereld worden geëxporteerd. Ook andere landen zijn actief met kassenbouw, maar Nederland heeft in de export vanuit de EU een groot marktaandeel, namelijk 58%. Dit komt overeen met een waarde van 374 miljoen euro (zie figuur 9.1). De exportmarkt groeit doordat meer landen onder eigen beheer en onder beschermende omstandigheden kwalitatief en veilig voedsel willen telen.
Vertical farms
De laatste tien jaar zijn vertical farming en indoor farming als nieuw teeltsysteem opgekomen. Hierbij vindt de teelt van gewassen en producten plaats in volledig, ook voor licht, afgeschermde ruimten, waarin de productieomstandigheden geheel kunnen worden beheerst en externe invloeden worden geminimaliseerd. Deze productiewijze is in Nederland nog in ontwikkeling. Enkele bedrijven bevinden zich in de opstartfase, er zijn bedrijven die uitbreiden en er zijn bedrijven die failliet gaan. Een uitzondering op deze nieuwe productiewijze vormt de paddenstoelenteelt, de witloftrek, de broeierij en de teelt van microgroenten (zoals slatypen en kruiden): deze productiewijzen worden al decennia uitgevoerd in zogenaamde teeltcellen waarin geen zonlicht wordt binnengelaten.
Uitdagingen van vertical farms
Het telen in een vertical farm vergt een behoorlijke kapitaalinjectie en er zijn risico's. Door het ontbreken van zonlicht is de afhankelijkheid van elektriciteit groot. Een hoge elektriciteitsprijs zet het rendement snel onder druk. Dit gebeurde als gevolg van de oorlog in Oekraïne in 2022, toen de elektriciteitsprijzen snel stegen. Na juni 2023 daalde de elektriciteitsprijs naar waardes vergelijkbaar met voor de oorlog, zodat de teelt in vertical farms weer rendabel werd. Een tweede risico is de beheersing van ziekten en plagen. Door het ontbreken van de verbinding met het buitenklimaat is quarantainebeleid belangrijk om een uitbraak in een steriele omgeving te voorkomen. De afgelopen paar jaar zijn in Nederland enkele vertical farms gestopt of in faillissement geraakt, andere bedrijven investeren en breiden uit. Het is een hoog volatiele industrie die schakelt tussen pioniersfase, groei, consolidatie en terugval, met alle risico's die daarbij horen.
Ontwikkeling sector
In het buitenland is vertical/indoor farming verder in ontwikkeling en van grotere omvang. De bedrijven bevinden zich vaak bij metropolen, zoals in China en in Singapore, vanuit het belang van voedselvoorziening dicht bij de consument. De verwachting is dat wereldwijd vertical/indoor farming in omvang en belang zal toenemen, maar dat het overgrote deel van de productie van voedings- en siergewassen in kassystemen zal blijven plaatsvinden. Hierbij zullen meer hybride bedrijven ontstaan met een combinatie van kassen en vertical farms.
De laatste jaren zijn in Nederland combinaties van vertical farming met traditionele kassenteelt opgestart in bijvoorbeeld een snelle teelt als sla. De planten worden opgekweekt in een vertical farm, verdere groei vindt plaats in de kas. Zo'n hybride systeem kan tot grote efficiencyverbeteringen leiden.
Fruit onder glas
Het telen van fruit onder glas is in Nederland de laatste jaren ook toegenomen: in 2010 was er nog 55 ha fruitteelt onder glas, in 2023 ging het om 141 ha. De belangrijkste zachtfruitgewassen die onder glas geteeld worden zijn bramen en frambozen, exclusief de aardbeienteelt.
De groep overig fruit onder glas bestaat voornamelijk uit diverse types bessen. Steeds meer telers kijken naar de mogelijkheden om via onder glas telen hun oogst te vervroegen, met als ultiem doel een jaarrond, rendabele teelt in de kas. Zacht fruit is minder goed houdbaar en import van ver is lastiger; met teelt onder glas proberen Nederlandse telers continuïteit en kwaliteit te leveren aan de consument. Door de bedekte teelt en het verlengen van seizoenen, zal de fruitteelt onder glas in Nederland de import van zacht fruit beïnvloeden.
Lees hier het hele rapport bij de WUR.