"Lidl en Jumbo verkopen tomaten van Spaanse uitbuitplantages." Dat kopte radioprogramma Argos vorige week. Ook op dit kanaal werd aandacht aan het bericht besteed, waarin de supermarktketens aangeven de situatie in Zuid-Spanje 'zeer serieus te nemen' en 'erg geschrokken te zijn'.
Onderstaande reactie stuurde COEXPHAL, de associatie van tuinbouwproducenten en exporteurs in Almeria, naar Argos. Jan van der Blom schrijft:
Na uw reportage te hebben beluisterd kom ik tot de conclusie dat u een volstrekt verkeerd beeld schetst van de situatie in onze kassen. Op bepaalde punten aantoonbaar onjuist en uitermate schadelijk voor alle mensen die werken en wonen in dit gebied en, uiteindelijk, voor de gehele sector in Europa. Het is onacceptabel dat een uitstekend bedrijf als BIOSABOR op grond van niet geverifiëerde ‘getuigenissen’ van één rancuneuze ex-werknemer wordt weggezet als bedrijf dat mensen uitbuit en drijft op een soort moderne slavernij.
Hierbij een aantal gegevens:
- De export van tomaat uit Almeria bedraagt ongeveer 60% van de totale export van tomaat uit Spanje.
- In de tuinbouw in Almería staan ongeveer 59.000 personen met contracten geregistreerd, waarvan 67% (bijna 40.000) afkomstig uit het buitenland. Van deze buitenlandse werknemers is 10% afkomstig uit andere EU-Landen en 90% uit landen buiten de EU, voornamelijk uit Afrika. Deze mensen hebben dus allemaal recht op minimaal het minimumloon en alle gebruikelijke sociale voorzieningen (gezondheidszorg, uitkering bij werkloosheid scholing etc.). Deze gegevens zijn via de sociale verzekering (seguridad social) te vinden op internet.
- De tuinbouwsector wordt, zoals u aangeeft, gevormd door een enorm aantal kleine familiebedrijven, in totaal bijna 14.000. Eén derde van het werk wordt uitgevoerd door de tuinders en hun familieleden.
- Telers, familieleden en werknemers opgeteld, werken er ongeveer 93.000 mensen in de kassen, wat neerkomt op bijna 2,8 personen per hectare. Dat is ook precies de behoefte aan arbeid (in sommige teelten wat meer, in andere wat minder).
- Het is onvermijdelijk dat er in deze zeer gefragmenteerde industrie af en toe arbeidsconflicten ontstaan die uiteindelijk voor de rechter eindigen. Deze zal dan uitmaken of de werkgever al of niet gegronde redenen heeft om een werknemer te ontslaan. Ook het geval bij de door u genoemde tuinder die lid is van de Cooperatie BIOSABOR zal door de rechter worden beoordeeld.
- De vorm van uitbuiting die u schetst is volkomen illegaal en de controle daarop, door de overheid, is zeer streng. Indien in een kas, bij onaangekondigd bezoek, ongedocumenteerde arbeiders worden aangetroffen wordt een dermate hoge boete opgelegd dat de meeste tuinders hun bedrijf direct kunnen sluiten. Het verbaast mij dat u niet bij de Spaanse overheid heeft aangeklopt om uw suggestie omtrent massale illegale uitbuiting te controleren.
Certificering
U stelt dat de certificering niet betrouwbaar is omdat ‘de slager zijn eigen vlees keurt’. Inderdaad heeft COEXPHAL een enorme rol gespeeld bij het tot stand komen van certificeringssystemen en is nog steeds betrokken bij AGROCOLOR. Net als in andere brancheorganisaties is de certificering door de sector zelf opgezet om bepaalde productiemethoden te garanderen en om de bedrijven die daarvoor extra moeite doen te kunnen onderscheiden van anderen. De suggestie dat dit vanwege belangenverstrengeling ongeloofwaardig is, is absurd. Alle certificering wordt continu onderworpen aan audits, uitgevoerd door onafhankelijke instellingen, evenals veelvuldig door de klanten (supermarktketens uit heel Europa). Overigens is deze certificering nooit van enig wettelijk belang als het gaat om het voorkomen van illegale praktijken. Het toezicht hierop berust bij de overheid; certificeringen kunnen hooguit extra garanties en maatregelen verlangen bovenop de wettelijke verplichtingen.
Pesticiden
Even lichtvaardig als andere verdachtmakingen in deze reportage wordt gesteld dat werknemers veelvuldig worden blootgesteld aan gevaarlijke bestrijdingsmiddelen. Dit is onzin. Hier zijn precies dezelfde regels van kracht als in Nederland, overtredingen worden zwaar gestraft. Ook hier moet iedereen die bestrijdingsmiddelen toepast een spuitlicentie hebben. Op alle bedrijven is uiteraard beschermende kleding aanwezig.
Belang van de tuinder
Afgezien van het legale / illegale aspect is het uitermate belangrijk om te beseffen dat het absoluut niet in het belang is van een tuinder om te werken met mensen die worden uitgebuit of ontevreden zijn. Hoe langer men dezelfde werknemers vast kan houden, hoe efficienter men werkt en hoe prettiger de samenwerking verloopt. Het is dan ook beslist niet waar dat overuren systematisch niet worden uitbetaald, voor veel arbeiders is dat een substantieel deel van hun loon. In de praktijk zie ik dat verreweg de meeste tuinders al vele jaren met dezelfde arbeiders werken, en er een hechte vertrouwensband is ontstaan. Ook is me, na 30 jaar in deze streek te hebben gewoond en gewerkt, opgevallen dat er in feite nooit sprake is van sociale onrust in de gemeenten waar iedereen samen woont. Enkele decennia na het begin van de immigratie ziet men steeds meer dat Afrikaanse arbeiders zelf kassen huren of kopen, en zelfstandige telers worden.
Krotten
Het is een feit dat er veel mensen onder zeer slechte, of zelfs mensonterende, omstandigheden wonen, zoals uw reportage vermeldt. Ook voor de mensen uit Almería is dat niet prettig om te zien. De oorzaak daarvan is echter niet het werk of de ‘slavernij’ in de tuinbouw, doch het feit dat we ons hier bevinden aan de rand van Europa en vele mensen op gammele bootjes aankomen in de hoop een betere toekomst te vinden. Volgens de Europese regels hebben deze mensen géén recht op een verblijfsvergunning, en dus op werk en een geregeld inkomen, tot ze aantoonbaar drie jaar in een EU-land hebben gewoond. Het allergrootste deel van de krotten wordt bewoond door deze mensen. Inderdaad hebben velen de hoop om in te kassen aan de slag te kunnen, maar dit gaat dus niet. Veel mensen trekken uiteindelijk verder in Europa. Echter, om onder primitieve omstandigheden te leven leent het klimaat van Andalucië zich beter dan het Nederlandse zeeklimaat. De door u beschreven krottenwijken komen dus voort uit een omvangrijk Europees probleem, dat niet zomaar door plaatselijke overheden kan worden opgelost.
Rechtvaardige lonen
Het lijdt geen twijfel dat het werk in de kassen zwaar kan zijn en dat het met een minimum loon slecht wordt betaald. De tuinbouw, overal in Europa, beschikt echter over weinig marge om dit te verbeteren. We zien een goed voorbeeld bij de productie van tomaat in Spanje. In drie jaar tijd, vanaf 2018, is het wettelijk minimumloon in Spanje met ruim 20% gestegen, met de bedoeling om op een niveau te komen wat meer overeenkomt met andere EU landen. Bij tomaat bestaat 45% van de productiekosten uit arbeid. Dit betekent dat de gemiddelde kosten per geproduceerde kilo plotsklaps met bijna 10% zijn gestegen door de arbeid alléén, terwijl ook alle andere kosten (kunstmest, zaden, plastic...) sterk omhoog zijn gegaan. Deze kostenstijging is niet door de klanten terugbetaald. Gevolg: van de 11.000 Ha tomaat die in 2018 nog in Almería werd geteeld was in 2021 nog maar 8.000 Ha over.
Marokko
In uw uitzending komt u in de supermarkten tomaten tegen uit Marokko. Dat klopt. Vooral Marokko, waar de salarissen minder dan 20% van het minimumloon in Spanje bedragen, heeft sterk geprofiteerd van de achteruitgang in Spanje (en andere landen van Europa). Die import uit Marokko stijgt bijzonder snel, ten koste van de productie in Europa. Inmiddels is de export van tomaat uit Marokko de export vanuit Almeria ruimschoots gepasseerd. Helaas wordt deze tendens sterk bevorderd door uitzendingen zoals die van u, of van het Duitse RBB, waarin de arbeidsomstandigheden in Marokko niet aan de orde komen. Vakbond Zowel in de uitzending van Dhr. Wiese in Duitsland als in ARGOS wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitlatingen van een kleine vakbond, het SOC. Hoewel we op prijs stellen dat deze bond sommige misstanden signaleert, moeten we vaststellen dat het hier niet gaat om een bond met een representatief ledental. Zij zijn daardoor dus ook niet aanwezig bij de jaarlijkse onderhandelingen omtrent de sectoriële collectieve arbeidsovereenkomsten. Helaas verlenen zij hun bestaansrecht aan het brengen van sensationele verhalen die gretig door buitenlandse media worden opgepikt, welke vervolgens weinig onderzoek verrichten naar de werkelijke gang van zaken. Voor zover ik kan nagaan zijn bij COEXPHAL, in tegenstelling tot wat wordt beweerd door Dhr. Wiese, géén verzoeken om een interview van RBB of ARGOS binnengekomen. Ik heb dit ook nagevraagd bij de certificeringsorganisatie AGROCOLOR, en ook daar was géén verzoek bekend. Wij staan u graag te woord.
Luchtje
Eén conclusie uit uw reportage die ik van harte onderschrijf is dat de tomaten die in Almeria worden geproduceerd uitstekend zijn van kwaliteit en smaak. Indien u naast de geur van tomaat nog een ander ‘luchtje’ heeft waargenomen heeft u dat er, vrees ik, zelf bij verzonnen.
Bron: COEXPHAL