Traditioneel kent de agrarische sector relatief weinig faillissementen, maar ABN Amro verwacht na het maken van een analyse dat met name varkenshouders en glastuinders een uitdagend jaar tegemoet gaan.
De bank verwacht faillissementen ondanks dat de economie er 'nog relatief goed voor staat'. De kans is groot dat het aantal faillissementen in veel sectoren vanaf de tweede helft van dit jaar zal stijgen. Eén van de sectoren die in de hoek zit waar de klappen gaat vallen is de glastuinbouw.
Stilte voor de storm
Met het stopzetten van de steun en het aanstaande begin van het terugbetalen lijkt de bodem van het aantal faillissementen bereikt te zijn, stellen de analisten. Het ligt volgens hen voor de hand dat het aantal faillissementen de komende maanden gaat stijgen als bedrijven zich moeten aanpassen aan de situatie zonder steun en minder presterende bedrijven die tot nu toe overeind gehouden zijn door steun alsnog in de problemen komen. Maar de afbouw van steun en de start van de terugbetalingsperiode staan niet op zichtzelf. Verschillende andere schokken dreigen het bedrijfsleven te raken en kunnen het risico op faillissement vergroten.
Glastuinbouw geraakt door energie en economie
Ook aan het begin van de pandemie was de onzekerheid ten aanzien van faillissementen groot. Een waterval van faillissementen werd niet uitgesloten. Een dergelijk scenario bleef tot nu toe achterwege. Adequaat overheidsingrijpen in de vorm van de onder andere de NOW en de mogelijkheid tot belastinguitstel bleek volgens de bank succesvol. Zo succesvol zelfs, dat in plaats van te stijgen, faillissementen afnamen tot niveaus die nog niet eerder zijn waargenomen. Deze situatie duurt vooralsnog voort; ook in het eerste kwartaal van dit jaar staat het aantal faillissementen nog ongeveer 50 procent onder het gemiddelde van 2019.
In de analyse licht de bank verschillende sectoren uit, waaronder de agrarische sector, inclusief de glastuinbouw. In de afgelopen tien jaar gingen gemiddeld 62 landbouwbedrijven per jaar failliet. Het aantal faillissementen in de agrarische sector ligt traditioneel laag, omdat bedrijven vaak verkocht worden voor er een faillissement wordt uitgesproken. Door de schaarste van grond zijn ook voor deze bedrijven vaak nog kopers te vinden.
Ook in de eerste paar maanden van 2022 ligt het aantal faillissementen nog zeer laag, maar ABN AMRO verwacht dat het aantal faillissementen in de landbouw de komende periode licht toeneemt. Zo hebben de hogere gas- en elektriciteitsprijzen gevolgen voor de glastuinbouw. Uit onderzoek van branchevereniging Glastuinbouw Nederland blijkt dat 40 procent van de bedrijven door de hoge gasprijs in problemen kunnen komen. Volgens de brancheorganisatie heeft circa de helft van de bedrijven de energieprijzen voor minder dan 50 procent voor een langere periode vastgezet. Dit betekent dat deze bedrijven voor een belangrijk deel van hun kosten overgeleverd zijn aan de huidige hoge energieprijzen. Dit zijn bedrijven die potentieel in problemen kunnen komen als zij de hogere kosten niet vergoed kunnen krijgen in hun afzetprijzen of beperkte mogelijkheden hebben om energie te besparen.
Volgens Glastuinbouw Nederland gaan glastuinbouwbedrijven door de hogere energiekosten flink in het rood uitkomen. Voor glasgroente is de impact van hogere energieprijzen groter dan voor sierteeltbedrijven, omdat energie een grotere kostenpost vormt voor glasgroentebedrijven. Daarentegen zullen glasgroentebedrijven minder last hebben van een verschuiving in consumentenbestedingen, waar juist sierteeltbedrijven wel sneller pijn van kunnen ondervinden. Niet alleen in Nederland, maar ook in belangrijke afzetlanden van de sierteeltsector neemt de koopkracht af.
De glastuinders hangt ook een tekort aan gas boven het hoofd. Indien de beschikbaarheid van gas verder afneemt (ABN AMRO verwacht dat de Russische levering van gas dit najaar daalt tot een derde van de invoer in 2021) en de overheid geen andere uitweg ziet, zal een deel van de bedrijven aangewezen kunnen worden die op korte termijn met minder gas toe moeten. Welke bedrijven dat worden en welke criteria de overheid zal hanteren is vooralsnog onduidelijk. Dat de glastuinbouw niet als eerste aangewezen zal worden om te rantsoeneren heeft te maken met het feit dat deze sector een belangrijke rol speelt in de energievoorziening. Zo gebruikt de sector weliswaar 7 procent van al het gas, maar wekt het ook 11 procent van de Nederlandse elektriciteitsbehoefte op. Daarnaast hebben glastuinders een grote rol om de onbalans in het net op te lossen.
Andere landbouwsectoren hebben te maken met hogere kosten voor veevoer of kunstmest. Zo vragen veevoerproducenten circa 40 procent meer voor hun producten en zijn de prijzen van kunstmestproducten meer dan verdubbeld. Dit betekent dat de kosten voor alle sectoren binnen de land- en tuinbouw flink stijgen. De belangrijkste vraag is of de prijzen van de agrarische producten zoals zuivel, vlees, eieren of aardappelen voldoende stijgen om de hogere kosten te compenseren. Dit lijkt vooralsnog voor veel sectoren wel te lukken. Het meeste risico loopt de varkenshouderij waar de opbrengstprijzen volatiel zijn en het vaak niet lukt om met de opbrengstprijs boven de kostprijs uit te komen.
Naast een lichte stijging van het aantal faillissementen binnen de landbouw verwacht ABN AMRO een stijging van het aantal stoppers de komende jaren. Het aantal opheffingen neemt toe als gevolg van vergrijzing, het gebrek aan opvolging en stoppersregelingen. In het eerste kwartaal van dit jaar was het aantal stoppers in negen jaar tijd niet zo hoog.
In een onderzoek van branchevereniging ZLTO in mei van dit jaar geeft circa een derde van de boeren en tuinders in het zuiden van Nederland aan zich bedreigd te voelen in hun voortbestaan. Zij maken zich zorgen om de opeenstapeling van crises en maatregelen. Binnen de groep tussen de 46 en 55 jaar oud denkt zo’n 34 procent erover om te stoppen. Hier komt de onzekerheid over de gevolgen van de in juni gepresenteerde plannen voor het stikstofbeleid dan nog bij.