De wil om goed te doen voor mens, dier en milieu, kennen we allemaal. Maar hiernaar handelen vinden we een stuk lastiger. Dit blijkt uit het sociaal experiment én onderzoek dat Fairtrade Nederland deed. Vrijwel alle Nederlanders vinden dat bedrijven eerlijke prijzen aan boeren en telers moeten betalen en dat het uitbuiten van mensen verboden moet zijn. Bovendien vindt bijna 80% van de respondenten het belangrijk dat de producten die je koopt duurzaam moeten zijn. Tóch let maar 33% van de Nederlanders op keurmerken bij het kopen van producten. En dat is opvallend, zo stellen ze, want keurmerken kunnen consumenten juist helpen bij het maken van duurzamere keuzes.
Het sociaal experiment van Fairtrade Nederland bevestigt dit ook, tien willekeurige Nederlanders kregen met behulp van een weegschaal een aantal duurzaamheidsvragen en dilemma's voorgeschoteld. De uitkomst van het experiment maakt pijnlijk duidelijk dat we er nog lang niet zijn. Waar zit de kloof tussen onze intenties en ons gedrag precies? En welke stappen kan je zelf zetten om te verduurzamen? Fairtrade Nederland legt het uit tijdens de Fairtrade Week, van 7 tot en met 15 mei.
Het sociaal experiment
Fairtrade Nederland vroeg verschillende Nederlanders mee te doen aan een sociaal experiment. De deelnemers zijn vooraf niet geïnformeerd over de opdrachtgever, de thema's en vragen. Ze wisten dus ook niet aan wat voor soort sociaal experiment ze zouden deelnemen. De weegschaal en de rode en groene blokjes geven de mate van duurzaamheid aan. De vragen die gesteld werden konden alleen met 'Ja' of 'Nee' beantwoord worden. Zo werden de deelnemers gevraagd te antwoorden op vragen als: Moeten we zuinig zijn op onze planeet? Maak jij je wel eens zorgen over het klimaat? Vind je het milieu en de natuur belangrijk? Vind je dat bedrijven een eerlijke prijs moeten betalen aan boeren? Vind je dat mannen en vrouwen gelijk behandeld moeten worden? Vragen die tamelijk algemeen zijn en veelal met ‘Ja’ beantwoord werden.
Lastige dilemma's
Bij dilemma's waarin een actie nodig is, werd het al lastiger. Zo werden de deelnemers gevraagd of ze bereid zijn om de trein te nemen in plaats van de auto? En of ze zouden stoppen met het dragen van jeans, als ze zouden weten dat er meer dan 7000 liter water voor het maken nodig is? Ook werd ze gevraagd of ze een deel van hun salaris zouden inleveren, zodat mannen en vrouwen evenveel verdienen? Wat weegt uiteindelijk zwaarder? Het individu of de maatschappij?
Het onderzoek
Om het sociaal experiment te onderbouwen heeft Fairtrade Nederland, onderzoeksbureau Q&A verzocht tien vragen uit het sociaal experiment voor te leggen aan hun online panel. De resultaten zijn representatief voor de Nederlandse bevolking. Bijna alle respondenten (96%) vinden dat bedrijven eerlijke prijzen aan boeren moeten betalen. En dat het uitbuiten van mensen verboden moet zijn. Iets waar Fairtrade Nederland zich al vanaf haar oprichting hard voor maakt. 78% van de respondenten vindt het ook belangrijk dat de producten die ze kopen duurzaam zijn. Dus geproduceerd met respect voor mens, dier en milieu. Extra opvallend is daarom dat maar 33% van de ondervraagden op keurmerken let bij hun aankopen. Terwijl keurmerken de consument juist kunnen helpen bij het maken van duurzamere keuzes.
De bal ligt bij de ander
Ook opmerkelijk is dat 76% van de respondenten vindt dat de overheid bedrijven moet verplichten om duurzamer te produceren. 
"Interessant om te zien, dat wanneer het om verduurzaming gaat, wij vaak de bal bij een ander leggen". zegt Meike Koster van Fairtrade Nederland. Supermarkten vinden dat consumenten de vrije keus moeten hebben en leggen duurzame producten naast minder duurzame producten. Het is volgens hen aan de consument om voor de duurzame variant te kiezen. Consumenten leggen juist weer de bal bij bedrijven en de overheid.
Foto rechts: Meike Koster
Koster: "Fairtrade Nederland is niet alleen bezig met het bewuster maken van consumenten, maar is ook al jarenlang aan het bepleiten dat de overheid voor wetgeving moet zorgen. Zodat er een gelijk speelveld voor bedrijven wordt gecreëerd en de lat t.a.v. duurzaam produceren en inkopen omhooggaat, inclusief een hogere prijs voor boeren.
De intentie-gedrag kloof
Volgens gedragswetenschapper Cameron Brick, aangesloten bij de Faculteit der Maatschappij,- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam, is het begrijpelijk dat we ons niet altijd bewust zijn van de gevolgen van onze dagelijkse keuzes. Want die gevolgen zijn niet direct zichtbaar. Brick: "Je ziet bij het winkelen niet de liters water en chemicaliën die worden gebruikt om jouw t-shirt te maken, of de vermoeide gezichten van koffieboeren die zich zorgen maken om de honger van hun kinderen als je een kop koffiedrinkt. Wij zien vooral producten met vrolijke verpakkingen en mooie woorden om je aandacht af te leiden van de bittere waarheid die soms achter het product schuilt".
Meike Koster van Fairtrade Nederland vult aan: "Het kost tijd en inspanning om actie te ondernemen en je gedrag aan te passen. Bovendien is het tijdrovend informatie in te winnen en een weloverwogen beslissing te nemen. Om vragen te stellen en de waarheid te achterhalen. We zijn allemaal gefocust op ons eigen drukke leven en vaak ook alleen op het heden. Met dit sociaal experiment proberen wij de zogenaamde intentie-gedrag kloof zichtbaar te maken én met onze Fairtrade Week bieden wij en onze partners oplossingen hoe je de kloof kunt verkleinen. Ook proberen we tijdens de Fairtrade Week te informeren en uit te leggen over misvattingen rondom Fairtrade. Bij veel consumenten leeft namelijk nog steeds de gedachte dat Fairtrade gelijk is aan duurder. Terwijl er steeds meer huismerken en andere budgetvriendelijke merken zijn die Fairtrade producten aanbieden."
Begin klein
Gedragswetenschapper Brick geeft aan dat je prima klein kunt beginnen. Brick: "Let bij het boodschappen doen eens op producten met een keurmerk. Bijvoorbeeld bij het kopen van koffie, bananen, chocolade, maar ook kleding, bloemen en wijn." Koster vult aan: "Probeer bij je aankopen ook lange-termijn te denken in plaats van alleen hier en nu. Een andere makkelijke manier is om je te uiten via social media over je Fairtrade voorkeuren én het bespreken met andere helpt ook."
Bron: Fairtrade Nederland