Tholen - In een tijd waar voortdurend opgeroepen wordt om “goed op elkaar moet letten en voor elkaar te zorgen” kwamen onlangs in het programma Keuringsdienst van Waarde (KvW) misstanden aan het licht bij tomaten- en sinaasappelplukkers. Niet in zogenaamde risicolanden, maar in (Zuid-)Europa.
Dat leidde tot de nodige ophef en het besef dat certificaten, cao’s en wetgeving nog onvoldoende waarborg bieden om misstanden uit te bannen. In hoeverre zijn sinaasappelen en tomaten uit Zuid-Europa People Proof en hoe zit dat in Nederland?
Op contracteren van illegale werknemers staan hoge boetes in Spanje
Foto: Coexphal
Minimaal legaal uurloon
In de uitzending van KvW interviewt de Spaanse journaliste Joanna Morena enkele plukkers in de Spaanse regio Almería, veelal migranten die illegaal vanuit Afrika zijn overgestoken. Eén van de werkers daar zegt zo’n 35 euro te verdienen voor een werkdag van acht uur. Het minimale legale uurloon in de regio is volgens Morena 7,28 euro. Medewerkers klagen ook over discriminatie. “Ze behandelen ons als dieren en slaven”, zegt een vrouw.
Morena stelt mensen te hebben geïnterviewd bij bedrijven die in het bezit zijn van de vereiste certificaten om aan supermarkten te mogen leveren. Bedrijven die geconfronteerd worden met de ervaringen van de journalisten zeggen dat het bij hen niet voorkomt en verwijzen naar de prijsdruk als oorzaak van de druk op arbeiders.
Bedrijven Almería: 'media negatief ondanks onze transparantie'
Bij MG Fruit hebben verschillende mensen al sinds de jaren ’80 ervaring met de import van groenten en fruit uit Almeria. Nog altijd hebben ze dagelijks contact met bedrijven in Spanje en kennen de onderzochte regio heel goed. Dat migranten daar slecht behandeld worden kan Maaike González, Manager Operations van MG Fruit zich niet voorstellen: “Persoonlijk heb ik daar nooit van gehoord. Wanneer er sprake zou zijn van mensonterende situaties, zou dat zeker een thema zijn geweest in de Spaanse media. Bij bedrijven uit Almeria overheerst eerder het gevoel dat, wat ze ook doen om transparant te zijn en volgens de wet te werken, de Centrale- en Noord-Europese media negatief over hen schrijven.”
Voor zover Maaike bekend vinden er buiten de audits door supermarkten geen extra controles plaats, met uitzondering van Tesco. “Tesco heeft een eigen certificaat in het leven geroepen met verregaande regels en eisen. Ze komen een paar keer per jaar langs om dat te controleren, van arbeidsomstandigheden tot aan de plek van de bezem in de loods. Ze zijn ontzettend streng en leveranciers met een Tesco certificaat zijn daar enorm trots op.”
Ook in pakbedrijven zijn veel werknemers nodig. (Foto: Coexphal)
Supermarkten aan zet
Oxfam vindt dat supermarkten de macht en verantwoordelijkheid hebben om misstanden in de toeleveringsketens samen met hun leveranciers aan te pakken en hierover verantwoording af te leggen. In Oxfam’s “Ripe for Change” (2018) rapport komt naar voren dat de afgelopen 15 tot 20 jaar de macht van supermarkten enorm is gegroeid. In Nederland hebben 5 supermarkten (Albert Heijn, Aldi, Jumbo, Lidl en PLUS) ruim driekwart van de markt in handen.
“Met onze Nederlandse en internationale ranglijst (zie de Oxfam scorekaart) geven we aan wat supermarkten op papier en in de praktijk doen om uitbuiting te voorkomen. Vorig jaar hebben Albert Heijn en Jumbo n.a.v. onze Behind the Barcodes campagne nieuw mensenrechtenbeleid aangenomen en onlangs heeft ook Lidl toezeggingen gedaan om mensenrechten in hun ketens te respecteren. Het beleid en de toezeggingen van de supermarkten zijn mooie eerste stappen, maar zoals de ranglijst aangeeft scoren de meeste supermarkten nog ruim onvoldoende. Hoewel we zien dat respect voor mensenrechten in toeleveringsketens meer aandacht krijgt in de supermarkt sector, en supermarkten hun verantwoordelijkheid hiervoor lijken te gaan nemen, is er nog veel werk aan de winkel. Ook Aldi en PLUS kunnen niet meer achterblijven.”, aldus Charlotte Vollaard van Oxfam Novib.
Internationaal is Tesco volgens Oxfam koploper in de internationale supermarktenranglijst uit 2019 met 38 procent overall score. “Tesco is het meest open over hoe het lage lonen in haar toeleveringsketens wil aanpakken en heeft ze als één van de weinige supermarkten toegezegd om oneerlijke handelspraktijken uit te bannen maar kan nog stappen zetten op bijvoorbeeld het thema van kleinschalige boeren.”
In de Nederlandse ranking van vorig jaar staan de twee supers Albert Heijn (17 procent) en Jumbo (16 procent) bovenaan, vanwege nieuw mensenrechtenbeleid en toezeggingen die vorig jaar zijn gedaan. De recente toezeggingen van Lidl zijn hierin nog niet meegenomen.
Albert Heijn en Jumbo resp 6 en 3 impact assessments per jaar
Volgens Oxfam erkende Albert Heijn in 2019 dat het teveel leunt op social audits en certificeringen en dat dit onvoldoende is om mensenrechten te beschermen. Ze zeggen toe zich te committeren minimaal zes impact assessments per jaar te gaan doen in toeleveringsketens waar mensenrechten onder druk staan en daarbij lokale werknemers, vakbonden, boeren en vertegenwoordigers van gemeenschappen (inclusief vrouwen) en NGO’s te zullen betrekken.
Gevraagd naar het Due Dilligencebeleid in Zuid-Europa zegt woordvoerster Pauline van den Brandhof dat het bouwen van een due diligence aanpak is een continu proces is dat dagelijks wordt verbeterd.
Jumbo publiceerde in 2019 ook mensenrechtenbeleid. De woordvoerder van Jumbo verwijst in reactie op de vraag of er ook in Zuid-Europa onderzoek naar branchevereniging CBL, die aangeeft dat 'prijsafspraken in de keten geen excuus mogen zijn voor arbeidsmisstanden'. Volgens Oxfam heeft Jumbo in 2019 toegezegd om driemaal per jaar een mensenrechten impact assessment uit te voeren en daarover te publiceren. Ook gaat Jumbo, net als Albert Heijn, een klachtenmechanisme opzetten volgens VN richtlijnen, zodat telers of arbeiders, hun klachten over werkomstandigheden of lonen kunnen laten onderzoeken en er naar oplossingen kan worden gezocht.
Bekijk hier de Oxfam scorekaart
Lidl onderzoekt Spaanse bessen
Lidl heeft dit jaar nieuw mensenrechtenbeleid gepubliceerd. Volgens Oxfam gaat Lidl op twee vlakken verder. Lidl belooft namelijk de mensenrechtenonderzoeken in z’n geheel te gaan publiceren, terwijl Albert Heijn en Jumbo alleen hebben toegezegd over de onderzoeken te publiceren, maar niet op welke manier. Daarnaast zegt Lidl toe beleid op gelijkheid tussen vrouwen en mannen te gaan ontwikkelen, een thema waar veel andere supermarkten nog onvoldoende werk van maken, aldus Oxfam.
Gevraagd naar het due diligence beleid in Zuid-Europa laat Lidl-woordvoerder Chantal Goenee weten dat de onlangs gepubliceerde Code of Conduct van toepassing is bij álle overeenkomsten met leveranciers, ongeacht het land waar de leverancier actief is. “Verder voeren we binnen ons due diligence beleid risicoanalyse uit. Hierbij kijken we op basis van producten en diverse risico-indicatoren op mensenrechten, hoe hoog het risico is op mensenrechten schendingen voor bepaald product uit een bepaald land. Deze risicoanalyse is niet beperkt tot producten uit 'ontwikkelingslanden', maar wordt voor alle producten en alle herkomstlanden gedaan. Dit betekent dat we ook kijken naar producten uit bijvoorbeeld Spanje of Italië, waarbij inderdaad helaas ook misstanden op het gebied van mensenrechten plaatsvinden. Om deze reden zullen wij komend jaar bijvoorbeeld ook een Human Rights Impact Assessment uitvoeren voor bessen uit Spanje.”
In Nederlandse paddenstoelen zijn sociale misstanden nagenoeg uitgebannen, zegt Fair Produce
Bio wel?
De biologische wetgeving kent geen (aanvullende) eisen voor goede arbeidsvoorwaarden. Daarom zijn arbeidsvoorwaarden bij Ekoplaza een belangrijk aandachtspunt, reageert de supermarkt op de berichtgeving rondom de KvW-uitzending en kiezen ze ervoor niet te kopen vanuit de handelshuizen of spotmarkten, maar directe relaties aangaan met de telers en producenten die bij voorkeur vanuit pioniersgeest biologisch handelen met daarbij een stukje controle via lokale expertise in. Zo werkt EkoPlaza in Italië al jaren samen met de familie Barchitta welke heeft geleid tot jarenlange relaties met een reeks van leveranciers, die op alle vlakken voorop lopen.
EkoPlaza herkent de problematiek in Spanje die aan de orde komt. “Ook hier is helaas bekend dat er binnen de teelt nog steeds veel bedrijven zijn die niet altijd met contracten werken en daarmee misbruik maken van de situatie. Wat in Almeria geldt, zal ook op andere plekken in Spanje een aandachtspunt zijn. Daarom maken we vaak dankbaar gebruik van de samenwerking met Solid Organic Link. Een organisatie speciaal opgezet om in Spanje teelten, opvolging, controle, logistiek en communicatie te verbeteren. Ook hier zoeken we - net als in Italië – naar een goede ketensamenwerking waardoor we in staat zijn goede producten te ontvangen voor een goede prijs”, aldus EkoPlaza. De biologische supermarkt kijkt ook in Nederland. “Ook hier kennen wij seizoenarbeiders, waar niet altijd eerlijk mee samengewerkt wordt. Vanuit onze AGF-afdeling hebben wij dit onderwerp al geruime tijd op de agenda staan.”
Misstanden Nederland uitgebannen in paddenstoelensector
KvW legt in haar programma de focus op Zuid-Europa maar nog geen tien jaar geleden kende Nederland misstanden in de champignonsector. Naar aanleiding daarvan werd in 2011 Fair Produce Nederland opgericht, een ketenkeurmerk dat garandeert dat de producten die voldoen aan de eisen zijn vervaardigd door medewerkers die daarvoor fair zijn behandeld: zij krijgen een eerlijk loon volgens de Nederlandse wet- en regelgeving, beschikken over goede huisvesting en werken onder goede arbeidsomstandigheden.
Inmiddels is 95 procent van de bedrijven in de paddenstoelensector Fair Produce NL gecertificeerd en zijn sociale misstanden nagenoeg uitgebannen, zegt de voorzitter Uli Schnier. Fair Produce is specifiek gericht op de Nederlandse paddenstoelensector maar is met aanpassingen ook geschikt voor andere landen en sectoren. “Het internationaal meer bekende GlobalGAP heeft ook een sociale component (GRASP) maar die richt zich voornamelijk op problematieken die buiten Europa spelen, zoals het verbod op kinderarbeid maar is niet gefocust op bijvoorbeeld onderbetaling zoals dat zich in de uitzending van KvW voordeed. Er zijn wel ideeën om GRASP uit te breiden met Fair Produce modules maar dat is nog in het stadium van besprekingen. Iedere sector en ieder land heeft weer zijn eigen specifieke aanpak nodig als het gaat om het uitbannen van misstanden en dat maakt het gecompliceerd. Dat Fair Produce succesvol is, komt omdat alle stakeholders er achter gingen staan. Wet- en regelgeving kan misstanden alleen voorkomen als er ook voldoende intensief gehandhaafd wordt want het risico van onderbetaling en uitbuiting van (arbeids)migranten is iets wat gemakkelijk de kop op steekt. Erg slagvaardig is er internationaal nog niet iets geregeld”, stelt Uli.
Telers Coexphal zorgen voor legaal werk
Van telersvereniging Coexphal verscheen in 2018 een uitgebreid statement over de inzet van immigranten. "Bij Coexphal zijn meer dan 83 bedrijven uit Almeria aangesloten en vertegenwoordigen 70% van de export en 65% van de productie van groenten en fruit. De regio ervaart een ongekende emigratiedruk met ongewenste effecten, die maar moeilijk zijn te voorkomen. Echter, dit feit is niet toe te rekenen aan de telers van groenten in het zuidoosten van Spanje. Die zijn in staat geweest om meer dan 40.000 immigranten legaal werk te bieden en meer dan 70.000 Spanjaarden. De groentensector heeft zich ontwikkeld dankzij hen én het werk van de immigranten van wel 120 verschillende nationaliteiten. De telers zijn hiervan op de hoogte en zijn dankbaar voor hun hulp, daarom willen zij dat de arbeiders onder de beste omstandigheden werken en dat zij zich op hun gemak voelen. Ook belangrijk om te weten is dat in Almeria het contracteren van illegale immigranten een handeling is die strafrechtelijk wordt vervolgd. De Spaanse wet is heel streng hierop. Op dit handelen staan geldboetes tot wel 100.000 euro, gevangenisstraffen tot wel 5 jaar.”
Dit artikel verscheen eerder in editie 5, 34e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.