Herstructurering is een voorwaarde om de glastuinbouw vitaal te houden. Tegelijkertijd een onderwerp dat continu actueel blijft. Om de herstructurering van een tuinbouwgebied succesvol te laten verlopen, moet er vooral oog zijn voor de menselijke aspecten én dient de omwenteling van onderaf komen. Deze aanpak, die ruim twintig jaar geleden werd ontwikkeld door oud-tuinder Gerrit Vreugdenhil, fungeert anno 2019 nog altijd als rode draad in herstructureringstrajecten. Zo ook in de Broekpolder, waar orchideeënteler Steef van Adrichem één van de kartrekkers is.
Aan tafel met Gerrit Vreugdenhil en Steef van Adrichem komen de verhalen al snel los. Vreugdenhil kan urenlang vertellen over de diverse herstructureringen waarbij hij de afgelopen decennia betrokken was. Het begon allemaal in 1996, in het gebied Kreeklanden in ’s Gravenzande. Vreugdenhil runde hier een trostomatenbedrijf.
“In dit gebied zaten toen 35 tuinders, waarvan er vijftien door wilden gaan met hun bedrijf”, vertelt Vreugdenhil. “Maar de verkaveling voldeed niet, ook moest er een nieuwe ontsluitingsweg worden aangelegd. Ondanks het bestaan van de Stichting Herstructurering Westland, waar ik zelf nota bene participant in was, besloten we als tuinders om de herstructurering zelf op te pakken en ons te verenigen in de Stichting Kreeklanden. Het initiatief lag bij een kleine groep telers, die vervolgens alle andere ondernemers erbij betrokken.” Na een eerste inventarisatie van de wensen en plannen van de diverse belanghebbenden ging een vertrouwenspersoon vanuit het stichtingsbestuur op bezoek bij alle afzonderlijke partijen. Dit op advies van Gerrit Vreugdenhil.
In latere herstructureringstrajecten nam Vreugdenhil deze vertrouwensrol op zich, samen met voormalig bloementeler Jac ’t Hart. “Aan de keukentafel gingen we in gesprek: met de ondernemer én diens echtgenote. Want die speelt ook een belangrijke rol in zo’n proces. We vertelden over het belang van een herstructurering voor het gebied, maar hoorden ook hun persoonlijke verhaal aan. Als je mensen vraagt om hun grond, huis of bedrijf te verkopen, zodat de andere ondernemers in het gebied verder kunnen, is dat nogal wat. Je moet rekening houden met de gevoelens die daarbij spelen. Daar kun je niet zomaar overheen walsen. Ook omdat een bedrijf vaak al generaties lang in de familie is. In deze gesprekken kwam naar boven waar de pijnpunten zaten, maar ook de vraag: hoe verder na verkoop van je huis of bedrijf? Hoe ziet de toekomst er dan uit, ook financieel? Al deze zaken moet je bespreekbaar maken.”
‘Laat je niet leiden door grotere partijen’
Na een dergelijk gesprek vroeg Vreugdenhil betrokkenen niet meteen om de knoop door te hakken. “Dit soort processen vergen tijd. Mensen moeten de ruimte krijgen om een en ander te laten bezinken. Vaak zien ze dan uiteindelijk het grotere belang en willen ze die ontwikkeling niet in de weg staan. Kortom: ze stellen het algemeen belang boven hun individuele belang en er ontstaat draagvlak voor een herstructureringsplan.” De voormalig tuinder benadrukt dat het ook cruciaal is om álle partijen te betrekken bij een herstructureringstraject, óók de kleinere ondernemers.
“Je kunt je niet alleen laten leiden door de grotere partijen. Dan voelen anderen zich niet gehoord en zullen zij minder snel bewegen. Je moet oog hebben voor de persoonlijke en emotionele aspecten van alle partijen, dan pas krijg je mensen mee. Herstructurering is veel meer dan een puur technische kwestie, je kunt het niet terugbrengen tot een financiële transactie. Natuurlijk: uiteindelijk heb je een makelaar nodig, maar vooral de weg ernaartoe is cruciaal. En hierbij moeten ondernemers het heft in eigen hand nemen.”
Herstructurering anno 2019: andere dynamiek en problemen De strategie van Vreugdenhil bleek succesvol: de voormalig tuinder gaf een tiental herstructureringstrajecten op de geschetste manier vorm, waaronder de Hoge Noordweg, de Kasteelweg, Ockenburglaan en het Waalblok. En ook Coalitie HOT baseert haar aanpak bij het herstructureren en moderniseren van glastuinbouwgebieden vandaag de dag op zijn gedachtengoed, ook wel ‘de aanpak van Gerrit Vreugdenhil’ genoemd. Immers: twintig jaar na het traject in Kreeklanden is ‘herstructurering’ nog steeds een actueel thema. In het Westland dateert bijvoorbeeld twee derde van het glasareaal van vóór 2000. Onder meer om deze reden wordt in de Broekpolder nagedacht over een toekomstige herstructurering. Steef van Adrichem, mede-eigenaar van orchideeënkwekerij Anco pure Vanda in Wateringen, is hier nauw bij betrokken.
“Vandaag de dag hebben we wel te maken met andere problemen en een andere dynamiek dan twintig jaar geleden”, zegt Van Adrichem. “Toentertijd was het vooral belangrijk dat de verkaveling klopte, nu is verduurzaming van de energievoorziening bijvoorbeeld ook een issue bij de herstructurering van een gebied. En ook in andere opzichten is de tuinbouw veranderd. Zo kun je in de huidige marktstructuur minder makkelijk switchen van product. Daarnaast zijn de risico’s veel groter en is de kweker van toen getransformeerd tot een ondernemer. Maar het grootste verschil met de tijd van Gerrit is misschien wel dat er destijds vooral vanuit bezit werd gedacht. We moeten ons afvragen of dat wel nodig is. Waarom niet de grond eigendom laten zijn van een vastgoedbedrijf en als tuinder een bedrijf huren? Dan kun je veel sneller opschalen, ben je flexibeler.”
‘Dromen in dezelfde richting’
Van Adrichem is het met Vreugdenhil eens dat de herstructurering van een tuinbouwgebied van onderuit moet worden aangevlogen. “Wordt het van bovenaf opgelegd, dan schiet iedereen in de weerstand. Daarom nemen ook hier in Broekpolder ondernemers het voortouw.” De orchideeënteler vindt het daarnaast cruciaal dat alle partijen in een herstructureringstraject een gezamenlijk doel, eenzelfde droom, hebben. Om deze reden zette hij zelf een visie op papier over hoe de Broekpolder er in 2040 uit zou moeten zien.
“Dit is geen waarheid, maar een ideaalplaatje. En vooral bedoeld om een denkproces in gang te zetten en betrokkenen te laten nadenken over hoe het kan worden. Als we allemaal dezelfde kant op dromen, creëren we een gezamenlijk doel en komen we er gaandeweg samen achter waar de pijnpunten liggen. Die zijn dan ook makkelijker op te lossen. En met een dergelijke toekomstvisie help je mensen ook verder te kijken dan hun eigen belang. Deze visie vormt het uitgangspunt bij de kantinebijeenkomsten die we momenteel organiseren.”
‘Meerwaarde belangrijker dan goed gestructureerde locatie’
Tot slot: hoe zien beide ondernemers de toekomst van de tuinbouw in het Westland? Vreugdenhil is heel duidelijk: “Herstructurering is urgent, we moeten snel schakelen. Doen we de komende tien jaar niets dan is het over.” Van Adrichem staat er iets anders in: hij vindt herstructurering niet per definitie het belangrijkste. “Natuurlijk, we staan voor grote uitdagingen. Bijvoorbeeld op het gebied van energie; deze transitie is onlosmakelijk verbonden met de herstructurering van de glasopstanden. Maar het meest cruciaal is dat we meerwaarde weten te creëren voor onze producten, onder meer door marketing op de juiste manier in te zetten. Het draait niet alleen om een groter of vierkanter bedrijf, maar vooral om het verschil dat je maakt in de markt. Teel je alleen maar losse tomaten, en verder niets, dan red je het niet. Beter een minder gestructureerde locatie met een goed marketingplan dan andersom. Ook dit is onderdeel van de transitie van ondernemer naar onderneming.”
Vreugdenhil benadrukt tot slot dat hij een glorieuze toekomst ziet weggelegd voor de Westlandse tuinbouw. “We hebben namelijk schitterende ondernemers. En ook hierbij geldt: ondernemers zijn de baas, zij bepalen!”
bron: Coaliti Hot