Tientallen ziekteverwekkers in één keer gecheckt

In plaats van één specifieke diagnostische test, voor iedere specifieke bacterie, virus, schimmel of nematode, is het sinds kort mogelijk om tientallen verschillende ziekteverwekkers in plantmateriaal in één keer te detecteren. Dit wordt multiplex-detectie genoemd. Eén van die multiplex-technieken is het Luminex-systeem. 'In totaal hebben we nu ruim honderd verschillende soorten minuscule bolletjes beschikbaar, die allemaal hun eigen ziekteverwekker in het plantmateriaal kunnen pikken', zegt één van de ontwikkelaars van de test, Wageningen UR-onderzoeker Jan Bergervoet.

Pareltjes
Het hart van de Luminex-techniek wordt gevormd door kleine 'pareltjes', van ongeveer zes micrometer groot. 'Op die pareltjes kunnen we specifieke antilichamen plakken, die heel gericht met een eiwit van een bepaalde ziekteverwekker reageren', legt Bergervoet uit. 'Als we van een potentiële ziekteverwekker nog géén antilichamen hebben, dan kun je ook stukjes specifiek DNA of RNA van het betreffende pathogeen nemen. Meng je een hele serie van die verschillende pareltjes met wat vermalen plantmateriaal, dan kun je díe bolletjes die hun ziekteverwekker hebben gevonden vervolgens laten "oplichten" met een fluorescerende kleurstof. Die worden dan weer door het Luminex-apparaat gedetecteerd, waarna je weet wat er in je planten zit. En ook wat niet, natuurlijk.'

Vele notoire plaaggeesten
Met de nu ruim honderd beschikbare pareltjes kunnen tientallen notoire plaaggeesten tegelijkertijd worden gedetecteerd, vertelt Bergervoet. 'Tegen meerdere ziekteverwekkers in tomaat, bijvoorbeeld het tomatenmozaïekvirus en het tomatenbronsvlekkenvirus, hebben we antilichamen beschikbaar. En voor de pospiviroiden (onder andere de Potato Spindle Tuber Viroid) hebben we specifieke merkers die we op de pareltjes kunnen hechten.'

Voor telers en plantenziektekundige diensten
'De 'Multiplex Luminex-techniek' is niet alleen handig voor grotere telers', zegt teamleider Diagnostiekontwikkeling, Peter Bonants. 'Voor die telers is het natuurlijk goedkoper en sneller om in één keer een hele serie mogelijke ziekteverwekkers te checken. Maar ook voor bijvoorbeeld plantenziektekundige diensten is het goed om materiaal voor in- of export in één keer te kunnen testen.'

Uitbreidings-kits voor nieuwe antilichamen
Er zijn nu al verschillende 'kits' beschikbaar en gevalideerd voor verschillende antilichamen en DNA- of RNA-markers. 'Maar dit systeem blijft per definitie continu in ontwikkeling', zegt Bonants. 'We zullen steeds nieuwe antilichamen en DNA- of RNA-markers proberen te vinden voor weer nieuwe ziekteverwekkers, en ook voor zogenoemde look-alikes, die met conventionele diagnostiek nog wel eens vals positieve uitslagen genereren. De bacterie Clavibacter bijvoorbeeld, kent in de tomatenteelt bacteriën die kruisreageren met de conventionele diagnostiek. Met dit systeem kun je in één run ook die look-alikes aantonen of uitsluiten.'

Voor meer informatie:
WageningenUR