Tomaten horen wereldwijd tot de top van de ranglijst meest geconsumeerde 'groenten'. Wereldwijd werd in 2016 177 miljoen ton tomaten geteeld. Daarmee lag de productie bijna 30% hoger dan tien jaar eerder. Over het hele aardrond is een kleine 5 miljoen hectare beplant met tomaten. Gemiddeld wordt van dat areaal 3,7 kilo per vierkante meter geoogst. De grootste producenten zijn China en India, al valt de opbrengst in India met nog geen 2,5 kilo per vierkante meter laag uit. Dat staat in schril contrast met de opbrengsten die telers in de VS (9,03kg/m2), Spanje (8,62kg/m2) en Marokko (8,08kg/m2). De Nederlandse opbrengstcijfers steken met een gemiddelde van 50,7kg/m2 met kop en schouders boven de rest van de wereld uit.
Marokko: tomatenexport gestegen dankzij overheidssteun
In de afgelopen decennia heeft de tomatensector een enorme vlucht genomen dankzij moderniseringen van de gebruikte technieken en materialen. Tomaten zijn één van de belangrijkste gewassen in Marokko. Het areaal telt 18.642 hectare en een productie van ruim 1,2 miljoen ton in 2016. Daarmee voorziet de sector in duizenden arbeidsplaatsen in het Noord-Afrikaanse land en dankzij de export is de tomatenteelt een belangrijke pijler voor de economie.
De tomatensector valt in drie delen uiteen. De vroege kasteelt is vooral geconcentreerd in de regio's Souss-Massa en Doukkala-Abda. Deze tomaten worden veel geëxporteerd naar de EU, Rusland en Canada. De vroege tomaten van de vollegrond uit de regio's Moulouya, Temara-Skhirat en Casablanca vinden vooral hun weg naar de binnenlandse markt. Het areaal van de vroege tomaten is in de afgelopen tien jaar tussen de 14% en 20% gestegen (sinds de start van het Plan Maroc Vert). De opbrengst is echter stabiel gebleven.
De productie in het seizoen is veel kleiner en vooral te vinden in de regio's kustregio's. De afzet is vooral gericht op de binnenlandse markt. Sinds het seizoen 2008-2009 is de productie stabiel gebleven. Daarnaast worden er tomaten geteeld voor de industriële verwerking. Die teelt is te vinden in de regio's Mèknes, Marrakech en Beni Mellal. Hoewel het areaal de laatste jaren fors gedaald is, van de 4503 hectare is nog 420 hectare over, is de opbrengst flink verbeterd.
Sinds het Plan Maroc Vert werd afgekondigd is de export met 56% gestegen. In tien jaar tijd steeg de uitvoer van 344.000 ton naar 537.000 ton. De omzet in de Marokkaanse munteenheid is met 139% gestegen van 2,03 miljard dirham naar 4,8 miljard dirham.
Turkije overweegt grenzen te openen
De stijgende prijzen in Turkije zouden er toe kunnen leiden dat het land de grenzen open stelt voor import. De regering liet vorige maand weten deze optie te overwegen. In de voorgaande jaren werden tomaten ingevoerd uit Turks Cyprus, Roemenië en Oekraïne. Na de boycot zette Rusland de poort weer op een kier. Dit jaar mag Turkije 50.000 ton exporteren naar wat eens de belangrijkste exportbestemming was. In 2016 stond de Turkse productie op 12,6 miljoen ton. Turkse consumenten maken zich niet alleen zorgen om de prijs, maar ook om de kwaliteit. Door de strenge eisen die Rusland stelt, kunnen alleen de premium tomaten naar die markt verscheept worden. Door het ontbreken van een goed controlesysteem voor de binnenlandse markt, kunnen tomaten van slechte kwaliteit makkelijk afgezet worden op de Turkse markt.
EU: dalend areaal, hogere opbrengst
Ondanks de investeringen in seizoensverlenging verwacht de EU dat de tomatenproductie stabiel blijft. Door de verdere segmentatie neemt de waarde van de productie wel toe. De EU produceert ongeveer 18 miljoen ton tomaten in 2016/2017, waarvan 40% op de versmarkt gebracht wordt. Het resterende volume wordt verwerkt door de industrie. Spanje, Italië, Nederland, Polen en Frankrijk zijn samen goed voor 75% van de tomatenteelt voor de versmarkt. Voor de industrie ligt die verdeling anders, daar voert de Spaanse, Italiaanse en Portugese productie de boventoon. Die landen leveren 94% van de tomaten.
Hoewel de productie de laatste jaren geen echte groeicijfers laat zien, in een raming stelt de EU zelfs een krimp van 1,4% tegen 2030, wordt er wel meer geld verdient in de tomatenteelt. Dankzij de introductie van nieuwe rassen, vooral in het snack- en cocktailsegment, is de waarde in de keten verbeterd. De waarde van de productie steeg met bijna 20% in Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje in de jaren 2006-2016. En hoewel het areaal onder druk staat, stijgt de opbrengst door investeringen in seizoensverlenging. Het traditionele zomerseizoen in de noordelijke landen is verlengt tot in de wintermaanden en het traditionele winterseizoen in de zuidelijke landen loopt door tot in de zomermaanden.
Gemiddeld consumeert een Europeaan 15 kilo tomaten per jaar. Dat cijfer is de laatste jaren niet veranderd, maar zal wel onder druk staan in de komende jaren. Volgens de schattingen staat de consumptie in 2030 op 14,4 kilo per jaar per capita.
Nederland: onstabiele markt
In Nederland startte het jaar met de naweeën van de kerst en dat was op zich prima, maar al direct na de start van het jaar daalden de prijzen en die daling heeft zich doorgezet waardoor de prijzen niet best zijn op het moment. De Nederlandse hagelschade en de Spaanse tornado hebben daar weinig invloed op gehad.
De tomatenmarkt in Nederland is momenteel zeer onstabiel. Volgens importeurs willen de leveranciers meer geld dan de markt op het moment toelaat. De prijs van Marokkaanse tomaten is de laatste dagen al gezakt en er wordt een verdere daling verwacht. De vraag naar tomaten is matig, maar dat is niet ongebruikelijk voor de eerste weken van het jaar. De verwachting is dat er de komende tijd meer kilo's uit Spanje zullen arriveren. Hierdoor zal de druk op de pruimtomatenmarkt alleen maar toenemen. Ook de markt voor Spaanse trostomaten is moeizaam door het toenemende areaal belichte trostomaten in Nederland en België, al met al een stroeve markt.
België: lage prijzen
Volgens een Belgische handelaar zijn er "nog heel wat" trostomaten op de markt. Door het zachte winterweer zijn er nergens in Europa oogsten erg beschadigd en hebben de meeste landen volop tomaten uit eigen productie beschikbaar. Hierdoor is er weinig vraag naar Belgisch product. Gevolg hiervan is dat de trostomaten veel te goedkoop zijn voor de tijd van het jaar: tussen de €1,15 en €1,20 per kilo.
Frankrijk
Het land heeft momenteel weinig binnenlandse productie. Het seizoen loopt doorgaans van maart tot november. In de overige maanden wordt er geïmporteerd.
Duitsland verwelkomt overgang naar Spaans seizoen
De toevoer vanuit Spanje, Turkije en Marokko domineert langzaam maar zeker de Duitse markt. De Nederlandse importen lopen daarentegen langzaamaan terug. Door het warme weer is de Nederlandse productie weliswaar hoog, maar de kwaliteit wordt naarmate het seizoen vordert minder, aldus de Duitse handelaren. Handelaren bevestigen dat de prijzen van Spaanse trostomaten nog een paar procent onder de Nederlandse prijzen liggen. Hetzelfde geldt voor de cherrytomaten. Daarnaast liggen de Spaanse prijzen ook iets lager ten opzichte van afgelopen jaar. Volgens de handelaren gaat het echter nog altijd om bovengemiddelde prijzen. Dit komt door de relatief koude periode vorige maand in belangrijke teeltgebieden zoals Murcia en Almeria. Hierbij moet wel worden vermeld dat de kwaliteit van Spaanse tomaten vorig jaar zeer hoog was.
Zowel in Duitsland als Zwitserland is de retail nog terughoudend met de verkoop van losse tomaten. Hoewel trials met het zogenaamde Pick en Mix-principe (zelf snacktomaatjes mixen) vooral in de grote steden goed ontvangen werden, wordt de omzet toch vooral bepaald door verpakte artikelen. Daarnaast is de uitval ook behoorlijk hoog, doordat de tomaten onbeschermd in de schappen liggen.
VK: grootste tomatenteler breidt uit
De grootste Britse tomatenteler kondigde een uitbreiding aan. het bedrijf investeert in een nieuwe kas op het Isle of Wight, waar ook meer ruimte moet komen voor de biologische teelt.
Poolse tomatenmarkt kleurt roze
De Poolse consument heeft een voorkeur voor regionale producten. Dankzij de komst van moderne technieken en belichte teelt is dat nu ook in Polen mogelijk. Telers zetten in op een uitbreiding van het areaal. Naast productie voor de binnenlandse markt kijken de Poolse telers naar het westen, waar de Duitse markt lonkt. Het zal echter nog een maand of twee duren voordat het Pools seizoen echt begint. Tot die tijd zijn de handelaren aangewezen op import uit Spanje, Turkije en Marokko om de gaten in de markt te vullen. "De markt is onstabiel op dit moment, maar dat is vaak zo in januari," licht een handelaar toe. Met de problemen in Spanje zal de markt op korte termijn niet verbeteren.
Traditioneel keek de Poolse consument naar maat en prijs. Grote tomaten voor een kleine prijs waren gewild, maar de laatste jaren stijgt ook de vraag naar de specialties en wordt smaak belangrijker. Roze tomaten doen het vooral goed in de Poolse markt, een teler vertelt dit jaar 25% meer te telen van deze variëteit. De Poolse consument heeft meer te besteden dankzij de economische groei, wat deze verschuiving verklaard.
Sicilië start seizoen positief
De start van het Siciliaanse seizoen in november verliep goed. Vooral de prijzen voor de rode variëteiten zoals cherry, datterino en piccadilly waren goed. De start van het seizoen na de aanplant in september was 20 dagen vertraagd. Daardoor begon het seizoen met een lege markt, wat terug te zien was in goede prijzen. De groene tomaten, zoals de costolute, presteert minder goed. De aanvoer van het eiland piekt volgende maand, waarna het seizoen geleidelijk afloopt tot juni.
Een handelaar vertelt dat de concurrentie uit Noord-Afrika dit jaar niet zo hevig was, omdat deze landen eigen problemen hadden. Het Nederlandse seizoen eindigt in november. De Spaanse productie is een "zwaard van Damocles, maar daar zijn we aan gewend."
De prijzen in november en december stonden voor cherrytomaten op 1,80-2,20 euro per kilo; datterino bereikte een record met 2,00-2,50 euro per kilo en een piek van 3 euro. De piccadilly noteerde een prijs tussen de 1,20-1,80 euro/kg. De supermarkten hebben volgens een teler een voorkeur voor lokaal product en in het algemeen stijgt de vraag naar de specialties. Internationaal hebben de Siciliaanse telers een nieuwe aanpak bedacht, die vooral in Duitsland goed aanslaat.
China: stijgende productie doet prijzen dalen
In 2017 waren de prijzen in Shandong, de grootste tomatenteeltregio van het land, zwak. De prijzen daalden door een stijgende productie en een beperkter aanbod van transportmogelijkheden. Die transportbeperkingen zijn het gevolg van strengere milieueisen in de provincie. Daarnaast was de gemiddelde temperatuur hoger in het hele land, waardoor de productie overal groter uitviel.
Spanje: ziektedruk hoog in Almeria
De telers in Almeria hebben in de kas dit jaar flink te lijden onder verschillende ziektes, met name de whitefly en tuta absoluta houden flink huis. Volgens sommige handelaren is dit het gevolg van een steeds snellere groei van het biologisch areaal en klimaatverandering.
De telers met een klein areaal van 2-3 hectare, zo'n 80% van de telers in Almeria, besloten te laat de tomaten te planten om daarmee de ziektedruk te verminderen. Daar bovenop was het in oktober en november kouder dan normaal, wat resulteerde in een late start van het seizoen. "De paar telers die tussen september en november konden leveren, ontvingen goede prijzen. Alles veranderde rond de kerst toen de temperatuur ongewoon steeg waardoor de productie piekte," vertelt een handelaar. Door het kleinere areaal zal de situatie in de komende weken weer veranderen. Telers kiezen voor de paprikateelt ten koste van de tomatenteelt. Daarnaast profiteren de Spaanse exporteurs van de ruimte die ontstaat op de Europese markt nu Turkije en Marokko zich meer richten op export naar Rusland. "Het wordt een goed tomatenjaar in termen van prijs," voorspelt een handelaar. De telers planten meer pruimtomaten met een hoge opbrengst, lange houdbaarheid en een goede smaak.
VS: goede aanvoer en stabiele markt
Volgens een handelaar is de aanvoer momenteel overvloedig. Er is lokaal product beschikbaar uit Florida en Texas, daarnaast is er import uit Mexico beschikbaar. De vraag is stabiel. "Vraag en aanbod zijn in balans in de meeste gevallen, de mensen denken met de kou en sneeuw in dit jaargetijde niet aan salades," vertelt een handelaar. De prijzen staan onder druk doordat de aanvoer vanuit Mexico goed opstoom komt. Het seizoen in Florida was iets vertraagd door de orkanen in het najaar van 2017. De transportkosten vormen wel een flinke post voor de handelaren. De tarieven voor vrachtwagens stijgen in aanloop naar de kerst, maar in tegenstelling tot voorgaande jaren zijn de tarieven daarna niet echt gedaald.
Zuid-Afrikaanse markt "een nachtmerrie"
De markt is moeilijk, aldus een handelaar. Door het vakantieseizoen is de vraag weggezakt, maar naar verwachting zal de vraag aantrekken als volgende week de scholen weer beginnen. De weersomstandigheden waren ideaal voor de teelt, met niet te veel regen en een hoge temperatuur, waardoor er sprake is van overproductie in de markt. Vorige week wordt aangeduid als "een nachtmerrie". De prijs bereikte een dieptepunt van R10-R15 (0,60-1euro) voor een doos met 6 kilo. Sindsdien is de prijs opgekrabbeld, maar de grote aanvoer drukte de prijzen toch. Rijpe tomaten brengen nu 1 tot 1,30 euro op, de groenere tomaten gaan voor 1,30 tot 2 euro voor 6 kilo van de hand.
Nigeria grootse tomatenteler in Afrika
Met een productie van 2,4 miljoen ton per jaar mag Nigeria zich de grootste tomatenproducent ten zuiden van de Sahara noemen. Het West-Afrikaanse land neemt een dertiende positie in op wereldschaal. De sector wordt echter wel geconfronteerd met uitdagingen in de distributie, opslag en teelt.
Rusland blijft bouwen
In Rusland groeit de bedekte teelt van kasgroenten gestaag en die van tomaten in het bijzonder. Het afgelopen jaar werd er naar schattingen al 150 hectare hightech tuinbouwkas bijgebouwd en deze cijfers zullen dit jaar sowieso geëvenaard worden. De Russische onderneming Agrokultura is begonnen met de uitbreiding van 27 hectare kas die gebruikt zal worden voor de opkweek van jonge planten en de teelt van komkommers en tomaten.
Centraal-Azië groeimarkt voor kassenbouwers
Hoewel de tuinbouw in deze landen nog in de kinderschoenen staat en er veel ruimte is voor verbetering, wordt er wel volop geïnvesteerd in nieuwe kassencomplexen. Kassenbouwers tippen verschillende projecten in onder andere Georgië en Kazachstan. De kassen worden vooral gebruikt om tomaten en komkommers in te telen.