De hoofdconclusie van de evaluatie is helder: De gemaakte afspraken zijn door partijen nagekomen. De CO2 -emissiereductie, de kennis- en techniekontwikkeling en de kennisuitwisseling verlopen volgens plan, zoals beschreven in het convenant. Enkele highlights zijn:
- In 2015 realiseerde de glastuinbouw een CO2-emissie van 5,7 Mton. Hoewel deels door een krimp in het areaal, ligt de sector daarmee voor op de doelen voor 2020. Het aandeel duurzame energie bedroeg 5,1%.
- De energiezuinige teeltstrategie Het Nieuwe Telen (HNT) is grotendeels ontwikkeld en is via leer-groepen en trainingen, kantinebijeenkomsten, webinars, handboek HNT in de praktijk geïntroduceerd. HNT is stevig op weg de nieuwe standaard te worden.
- Op het gebied van licht en belichting is het integreren van LED's ontwikkeld, zijn voor diverse gewassen optimale belichtingsstrategieën opgeleverd (30% elektrabesparing), evenals het belichten met gelijkspanningsinstallatie (5% besparing). LED's kunnen 30% elektrabesparing opleveren, maar zijn momenteel nog te duur voor toepassing op grote schaal.
- Diverse nieuwe energiezuinige kastypen zijn ontwikkeld: Daglichtkas, VenlowEnergykas, 2SaveEnergykas. Ook is de Winterlichtkas ontwikkeld die 10% meer licht toelaat. Voor deze kas is zelfs een teeltwijze (winterlichtgewas) ontwikkeld dat 10% efficiënter licht benut voor productie. In deze kassen zijn meerdere teeltproeven uitgevoerd met goede resultaten op het gebied van het gewas en energiebesparing, variërend van 30-70%.
- Aardwarmte als duurzame energiebron is door de glastuinbouw op de kaart gezet. Er zijn nu 15 projecten operationeel waarmee bijna 500 ha (5% van het areaal) van warmte wordt voorzien. Er is een professionaliseringsslag gerealiseerd, onder meer door de oprichting en ontwikkeling van DAGO (Dutch Association of Geothermal Operators) die vanuit Kas als Energiebron is gestimuleerd en ondersteund. Er is een kenniscoördinator aangesteld en een "kennisagenda" traject opgestart en actief, waarin onderzoek is gestart zodat boringen en de exploitatie beter, goedkoper en betrouwbaarder uitgevoerd kunnen worden en de benutting verhoogd.
- In de regio's zijn tal van initiatieven gestart en/of ondersteund vanuit het programma Kas als Energiebron. Het betreft CO2 -voorziening, bio-energie, maar met name op het gebied van (rest)warmte zijn stappen gemaakt. In meerdere glastuinbouwgebieden is de energie- en CO2- vraag gedetailleerd in kaart gebracht en wordt intensief overlegd met potentiële leveranciers. Vanuit de regeling Energiebesparing en Hernieuwbare energie Glastuinbouw (EHG) is voor een 50-tal aansluitingen op een biogas- of CO2-netwerk en meer dan100 aansluitingen op een warmtenetwerk- of cluster subsidie toegezegd.
- Jaarlijks is door EZ en de glastuinbouwsector op 50-50 basis € 5 mln ingezet op onderzoek, ontwikkeling en kennisuitwisseling. EZ heeft in de periode 2014-2016 twee openstellingen van de regeling Energiebesparing en Hernieuwbare energie Glastuinbouw (EHG) en één van de regeling Marktintroductie Energie Innovaties (MEI) gerealiseerd, in totaal € 21 mln. In 2017 zijn beide re-gelingen wederom opengesteld (met resp. € 6 mln en € 5 mln).
- In 2015 is de website www.kasalsenergiebron.nl vernieuwd, inclusief de tweewekelijkse nieuws-brief.
Ook concluderen partijen dat het voor het slagen van de energietransitie van belang is de samenwerking en synergie met onder meer regionale overheden en greenportregio's te versterken. Uit de evaluatie blijkt tenslotte dat de verbinding en samenwerking met het (groene) onderwijs concretisering en versterking behoeft. Daarvoor zijn de eerste stappen gezet.
Sturing op CO2- emissiereductie is in 2016 door het kabinet als uitgangspunt gekozen voor beleid, met als pijlers duurzame energie en energiebesparing, waarbij de verhouding wordt bepaald door technische en economische ontwikkelingen: wat het beste werkt en/of het goedkoopst is. Sturing op CO2 -emissiereductie wordt door de glastuinbouwsector reeds jaren in de praktijk gebracht , geformaliseerd in de meerjarenafspraak. Onlangs is dit sturen op CO2 ook onderdeel gemaakt voor groen beleggen en MIA/Vamil. We kunnen constateren dat deze aanpak werkt: op beide pijlers vooruitgang én het CO2 -doel 2020 gehaald. PBL en ECN2 constateren dat de glastuinbouw op koers ligt om de lange termijn klimaatdoelen te halen.
Het CO2 -doel 2020 is geactualiseerd op basis van de externe factoren areaal en WKK-netlevering. Dit is aan de Tweede Kamer toegezonden op 6 juli 20173; Evaluatie CO2-sturing in de glastuinbouw. De CO2 -emissieruimte zal in de periode 2016-2020 lineair afnemen naar 4,6 Mton. Deze doelstelling wordt in de Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw overgenomen.
Een review van prof. dr. Hekkert (Universiteit van Utrecht, bijlage) bevestigt dat het programma Kas als Energiebron op een waardevolle en consistente wijze de energietransitie bevordert. Hekkert concludeert dat het voor het succesvol doorlopen van de energietransitie belangrijk is dat KaE gecontinueerd wordt.
De evaluatie brengt partijen tot de conclusie dat voortzetting van de aanpak gewenst en noodzakelijk is. De energietransitie is goed op koers, maar er liggen nog vele onderzoeksvragen en kennisopgaven voor een rendabele energietransitie in de glastuinbouw. Het verder aanjagen van de implementatie van nieuwe kennis en technieken is essentieel. Dit alles vanuit een voortgezet gecoördineerd en samenhangend instrumentarium en stimuleringskader. In het najaar van 2017 zal de aanpak voor 2018-2020 worden overeengekomen en bekrachtigd.