De moord op een Nederlander op een agrarisch bedrijf in de regio Barberton, Mpumalanga, vorige week, heeft opnieuw de aandacht gevestigd op het verontrustend hoge aantal moorden op boeren en landbouwarbeiders in Zuid-Afrika.
De definitieve misdaadcijfers voor 2016-2017 (april 2016 tot maart 2017) zijn nog niet vrijgegeven door de Zuid-Afrikaanse politie (SAPS) maar in 2015-2016 bedroeg het aantal moorden 34 op 100.000 voor de gehele bevolking, 52:100.000 voor politiemedewerkers en 97:100.000 voor boeren en hun familieleden, medewerkers en overige personen die op boerenbedrijven verbleven.
De laatste vier tot vijf jaar is het aantal moorden toegenomen. In de periode 2011-2012 lag het aantal moorden met een ratio van 48:100.000 op het laagste niveau van de laatste twintig jaar.
Het is duidelijk dat de agrarische sector buitenproportioneel vaak slachtoffer is. De Transvaalse Landouw Unie (TLU) heeft het voorlopige moordcijfer van 71 voor 2016 naar buiten gebracht, waarbij het in 50 gevallen boeren betreft. Volgens Johan Burger van het Institute of Security Studies gaat het in ongeveer in driekwart van de gevallen om de boeren zelf. Iedereen, ongeacht geslacht of ras, loopt echter risico en de overvallen zijn zeker niet alleen op blanke boeren gericht.
In maart werden de boerderijmoorden voor het eerste behandeld in het parlement. Politiecommissaris Luitenant-Generaal Khomotso Phalane heeft het politie portefeuillecomité laten weten dat de Zuid-Afrikaanse politie de boerderijmoorden prioriteit zal geven. "De moorden vragen om prioritaire aandacht. Boeren en medewerkers worden vermoord en wij moeten hier onze volledige aandacht aan geven," aldus Phalane. De landbouwsector staat voortdurend in contact met de SAPS over dit probleem.
Johan Burger legt uit dat de politiecommissaris de eerste is die de moorden prioriteit geeft en het lijkt erop dat de veiligheidsstrategie voor het platteland, die tot dusver weinig heeft opgeleverd, verder zal worden geïmplementeerd. Deze strategie berust op twee pijlers: sector ordehandhaving en politie reservisten. Er zijn onvoldoende politiemensen in plattelandsgebieden, vandaar dat zij de ondersteuning van reservisten nodig hebben. Sinds de uitspraken van de commissaris is het aantal reservisten dat is aangenomen en getraind, gestegen.
Overvallen op boerenbedrijven gaan vaak gepaard met extreem geweld. De overvallers opereren in groepen die vaak twee keer zo groot zijn als in stedelijke gebieden, waar dieven doorgaans in groepjes van vier of vijf te werk gaan. Bovendien moeten overvallers in de stad sneller handelen. Vanwege de geïsoleerde ligging van boerenbedrijven en de uitgestrektheid van het Zuid-Afrikaanse platteland, kunnen criminelen in landelijke gebieden hun tijd nemen.
Daarnaast maakt men zich zorgen over het feit dat de overvallers steeds meer technologie in huis lijken te hebben. Via mobiele telefonie kunnen ze hun overvallen beter organiseren en coördineren en er zijn steeds meer aanwijzingen dat zij gebruik maken van gsm-signaal stoorzenders. Deze worden niet alleen ingezet bij overvallen op bedrijven maar ook bij andere vormen van diefstal zoals het beroven van geldtransportwagens. Het privébezit van dergelijke apparatuur is illegaal en zorgt ervoor dat de plattelandsgemeenschap haar veiligheid nog moeilijker kan organiseren.
Het blijft gissen naar de motieven. "Het wordt tijd dat er opnieuw onderzoek gedaan wordt naar dit fenomeen aangezien het vorige uitvoerige rapport over overvallen op boerenbedrijven uit 2003 dateert," vervolgt Burger. "In dit onderzoek werd vooral gekeken of wraakgevoelens (naar aanleiding van slechte behandeling of arbeidsgeschillen) de belangrijkste beweegredenen waren voor de overvallen. Uit het onderzoek bleek dat in slechts 2% van de gevallen de dader en het slachtoffer elkaar al kenden. Er moet onderzocht worden of dit nog steeds het geval is."
"De daders denken ook aan hun eigen veiligheid en zien de boer als hun grootste bedreiging. Nadat zij hun slachtoffer hebben vastgebonden en uitgehoord, schieten zij het vaak alsnog dood maar waarom eigenlijk? Als het een inderdaad een kwestie van angst is om later herkend te worden, waarom dan niet iedereen neerschieten? En zo zijn er nog veel meer vragen die onbeantwoord zijn," legt Burger uit.
"De politieke retoriek is sinds het onderzoek in 2003 steeds vijandiger geworden ten opzichte van landeigenaren en er zijn aanwijzingen dat deze retoriek bijdraagt aan een verandering van het politieke klimaat. Eén ding staat echter als een paal boven water en dat is dat het hoofdmotief beroving is," aldus Burger.
Voor meer informatie:
Dr Johan Burger
Institute for Security Studies
Tel: +27 12 346 9500
Email: jburger@issafrica.com